Zbiorowa skuteczność nauczycieli

Informacje o materiale

Autor/-ka: Sylwia Żmijewska-Kwiręg

Data dodania: 05.02.2021

Grupa docelowa: Dyrektorzy, Nauczyciele przedmiotowi

Artykuł

Sytuacja edukacji i pracy zdalnej uwidoczniła, jakie znaczenie dla realizacji celu szkoły, jakim jest tworzenie wszystkim uczniom i uczennicom warunków do głębokiego uczenia się, ma współpraca nauczycieli. Współpracę taką rozumiemy nie tylko jako  grupową realizację zadań wyznaczonych przez szkołę, lecz także jako uwspólnianie przekonań dotyczących procesu nauczania i uczenia się uczniów, wiarę w siłę zbiorowego wpływu oraz wzajemne wspieranie i uczenie się nauczycieli i nauczycielek.

Wiara członków zespołu we wzajemne umiejętności i we wpływ ich pracy to kluczowe elementy, które wyróżniają zespoły szkolne odnoszące sukcesy¹.

Czym jest zbiorowa skuteczność?

Badania zainicjowane w końcu lat 70. przez amerykańskiego psychologa Alberta Bandurę pozwoliły dostrzec związek pomiędzy wiarą grupy w jej możliwości a szansą na sukces. Kolejne badania prowadzone wśród przedstawicieli różnych grup zawodowych (w tym nauczycieli) dowiodły, że jeśli zespół osób podziela przekonanie, iż dzięki wspólnym wysiłkom mogą pokonać wyzwania i osiągnąć zamierzone rezultaty, to jest on bardziej efektywny. Bandura nazwał ten wzorzec w ludzkich zachowaniach zbiorową skutecznością, którą opisał jako „przekonanie grupy o jej wspólnej zdolności do organizowania i wykonywania działań wymaganych do osiągnięcia określonych poziomów osiągnięć”.

Zbiorowa skuteczność i jej wpływ na uczenie się uczniów

Wieloletnie badania pokazały, że jeśli nauczyciele wierzą w swoją łączną zdolność wpływania na osiągnięcia uczniów, to wyniki ich podopiecznych w nauce są znacznie wyższe. Kolejne metaanalizy (m.in. Rachel Eells w 2011) udowodniły, że wspólne przekonania nauczycieli na temat zdolności szkoły jako całości są „silnie i pozytywnie związane z osiągnięciami uczniów w różnych dziedzinach”, a John Hattie umieścił zbiorową skuteczność nauczycieli na szczycie listy czynników wpływających na osiągnięcia uczniów: jako trzy razy silniejszą od statusu społeczno-ekonomicznego, dwukrotnie większą niż wcześniejsze osiągnięcia ucznia i ponad trzykrotnie większą niż wpływ środowiska domowego i zaangażowania rodziców oraz uczniowska motywacja i koncentracja, wytrwałość i zaangażowanie.

Skuteczność zbiorowa a kultura szkoły

W świetle badań okazało się też, że skuteczność zbiorowa wpływa na to, jak myślą, uczą się i zachowują nauczyciele; jest też głównym czynnikiem wpływającym na kształt kultury szkolnej. Kiedy nauczyciele podzielają poczucie zbiorowej skuteczności, to jednocześnie:

  • częściej charakteryzują się wspólnymi przekonaniami, wspólnymi wysokimi oczekiwaniami i wspólną silną wiarą w możliwe postępy i osiągnięcia uczniów;
  • posługują się zrozumiałym dla wszystkich językiem, który skupia się na uczeniu się uczniów, a nie na przestrzeganiu procedur;
  • częściej zauważają, że ich podstawowym zadaniem jest ocena wpływu własnych działań i szkoły na postępy i osiągnięcia uczniów;
  • lepiej rozumieją, że sukces i porażka w uczeniu się uczniów zależy bardziej od tego, co zrobili lub czego nie zrobili nauczyciele, a nie uczniowie;
  • w większym stopniu przywiązują wagę do wspólnego rozwiązywania problemów i podejmowania wyzwań;
  • podchodzą do swojej pracy z większą wytrwałością i silną determinacją.

Kultura współpracy i przekonanie o zbiorowym wpływie w dużej mierze decydowały o tym, w jaki sposób szkoła (jej liderzy i zespoły) zareagowała zarówno w momencie przejście na edukację zdalną (w związku z epidemią), jak również w kolejnych miesiącach organizacji procesu uczenia się i nauczania w szkole. Jeśli praktyka współpracy nauczycieli i wzajemnego uczenia się były mocno zakorzenione w kulturze pracy szkoły, szkolna społeczność zachowała większą  odporność na kryzys, rozumianą jako „możliwość skutecznej realizacji głównych wartości i celów, szkoły – wspierania rozwoju i zapewnienia efektywnego uczenia się wszystkim uczniom i uczennicom szkoły – niezależnie od okoliczności zewnętrznych i potencjalnych kryzysów.”

Zbiorowa skuteczność wpływa pośrednio także  na osiągnięcia uczniów poprzez modelowanie zbiorowych zachowań pedagogicznych, takich jak odważne wdrażanie efektywnych strategii i koncepcji do szkolnej praktyki, angażowanie rodziców oraz znajdowanie skutecznych sposobów radzenia sobie z wyzwaniami wychowawczymi i edukacyjnymi. I odwrotnie – jeśli nauczycielom brakuje poczucia zbiorowej skuteczności, nie podejmują określonych działań, ponieważ czują, że oni lub ich uczniowie nie mają możliwości osiągnięcia pozytywnych wyników.

Współpraca nauczycieli i jej rozwijanie w szkole jest ważnym elementem  programu  “Szkoła ucząca się”, przedsięwzięcia Centrum Edukacji Obywatelskiej i Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, realizowanego przez CEO.

Pomaga ona nie tylko w poprawie uczenia się uczniów i poprawie procesu nauczania poprzez wspólne wdrażanie strategii oceniania kształtującego do szkolnej praktyki, ale też zmienia relacje szkolne: nauczyciel-uczeń, nauczyciel-nauczyciel, nauczyciel-dyrektor w kierunku relacji partnerskich, opartych na szacunku, zaufaniu, trosce i motywacji wewnętrznej.

Jak budować zbiorową skuteczność nauczycieli?

Siła zbiorowej skuteczności polega na tym, że można na nią wpływać w obrębie szkoły (niezależnie od wyzwań systemowych i zmieniających się kontekstów administracyjno-politycznych). Skupienie się liderów szkół (dyrektorów i liderów zespołów nauczycielskich) na jej rozwijaniu, jako na punkcie zmiany, jest skuteczną i realistyczną drogą do lepszych osiągnięć wszystkich uczniów.

Aby zacząć tę zmianę, potrzebne są dowody na to, że podejmowane przez nauczycieli wspólne wysiłki w zakresie doskonalenia nauczania i tworzenia przestrzeni do zaangażowanego, samodzielnego i rozwojowego uczenia się uczniów skutkują potwierdzonymi, lepszymi wynikami. Dowody te wzmacniają zbiorową skuteczność nauczycieli, ale też rozwijają proaktywne zbiorowe zachowania, uczucia, myśli i motywacje, określane przez Bandurę jako “wzajemna przyczynowość”.

Dużym wyzwaniem jest wspieranie nauczycieli w dostrzeganiu, gromadzeniu i analizowaniu tych dowodów (w postaci osiągnięć uczniów) oraz  powiązaniu ich ze wspólnie podejmowanymi przez nauczycieli działaniami, tak aby zrozumieli, że czynniki wpływające na postępy uczniów znajdują się w ich zbiorowej sferze wpływu.

W szkole, w której wierzy się w zbiorową skuteczność, nauczyciele systematycznie badają konkretne dowody uczenia się uczniów i odkrywają, czy wprowadzane wspólnie zmiany w praktyce lekcyjnej pozytywnie wpływają na wyniki uczniów – pytają uczniów o ich naukę, postępy, zmagania i motywację do dalszej nauki oraz badają różne artefakty i wskaźniki codziennych postępów (np. zadania, portfolio).

Główną zasadą oceniania kształtującego, we wdrażaniu którego wspieramy szkoły w ramach programu “Szkoła ucząca się”, jest powiązanie go z planem nauczania i uczenia się, który:

  • uwzględnia informacje na temat postępów uczniów i ocenę stopnia realizacji zamierzonych celów;
  • jest modyfikowany elastycznie przez nauczyciela w zależności od uzyskanych informacji (zebranych dowodów) na temat postępów uczniów;
  • jest punktem wyjścia do określania celów i kryteriów, według których będzie oceniana praca ucznia;
  • jest dostępny uczniom – zadaniem nauczyciela jest opracowanie takiego sposobu poinformowania uczniów, który pozwoli imzrozumieć stojące przed nimi cele i zadania;
  • uwzględnia sposób, w jaki uczniowie otrzymywać będą informację zwrotną, jaka będzie ich rola w sprawdzaniu własnych osiągnięć i jaką pomoc uzyskają w swojej dalszej nauce.

Rola lidera w budowaniu zbiorowej skuteczności

Największą władzą, jaką dyrektorzy mają w szkołach, jest to, że mogą kontrolować narrację szkoły. Jeśli narracja dotyczy rozkładów jazdy autobusów, zmian w programie nauczania i harmonogramów egzaminów, to przenosi się na całą szkołę jako cel nauczania – zgodność z procedurami. W takich szkołach uczniowie myślą, że nauka polega na tym, że się przychodzi do szkoły na czas, siedzi prosto, milczy i obserwuje pracę nauczyciela. 

Ale jeśli zamiast tego narracja dotyczy wysokich oczekiwań, rozwoju adekwatnego do włożonego wysiłku, myślenia wspólnego o tym, co to znaczy być „dobrym uczniem” i co to oznacza, że my jako nauczyciele mamy wpływ, wówczas nauczyciele i uczniowie będą myśleć o uczeniu się w inny sposób. Będą wierzyć, że uczenie się to wyzwanie, zrozumienie i stawianie jasnych i osiągalnych oczekiwań, a niepowodzenia są okazją do nauki².

 

Promując kulturę współpracy, liderzy szkolni, dyrektorzy i dyrektorki  mogą wpływać na przekonania nauczycieli o własnej (zbiorowej) skuteczności poprzez:

  • zachęcanie zespołów do przyglądania się dowodom uczenia się uczniów oraz wspólne analizowanie różnic między postawionymi celami edukacyjnymi a postępami ucznia;
  • ukierunkowywanie pracy nauczycieli na osiągnięcia uczniów (Czy uczniowie zdobyli podstawowe umiejętności? Skąd to wiemy? Jak możemy wykorzystać dowody uczenia się, aby ulepszyć nasze nauczanie w klasie?);
  • angażowanie się w rozmowy z nauczycielami na temat znaczenia ich wpływu na osiągnięcia uczniów i uczennic;
  • zmianę sposobu myślenia nauczycieli i nauczycielek, tak by koncentrowali się oni na własnym wpływie na osiągnięcia ucznia (np. Jak to, co zrobiłem wpłynęło na uczniów w mojej klasie? Jak możemy razem pracować, aby praktyka którą wdrażamy była jeszcze lepsza?);
  • zwracanie uwagi na znaczenie identyfikacji potrzeb edukacyjnych uczniów i wyzwań, którymi należy się zająć w salach lekcyjnych;
  • tworzenie kultury zaufania i przestrzeni do stałej współpracy nauczycieli i nauczycielek, w tym ustalenie oczekiwań dotyczących tej współpracy;
  • dostrzeganie i docenianie wysiłków nauczycieli i nauczycielek w zakresie podejmowania wspólnych działań.

Jeśli liderzy szkolni zapewniają struktury współpracy oparte na wysokim zaufaniu, nauczyciele uczą się od siebie nawzajem i budują wspólne zrozumienie. Łatwiej dostrzegają, w jaki sposób mogą nie tylko gromadzić, ale też wykorzystać codzienne dowody uczenia się uczniów do określenia wpływu oraz jak mogą wprowadzić zmiany w swoich praktykach lekcyjnych i wdrażać wspólne strategie wzmacniania osiągnięć uczniów.

 

Przypisy:

¹ Jenni Donohoo, John Hattie and Rachel Eells: The Power of Collective Efficacy, “Educational Leadership” March 2018, Volume 75, Number 6, “Leading the Energized School”, s. 40-44.

² op. cit.


Artykuł powstał na potrzeby Studiów Podyplomowych Liderów Oświaty i został opracowany na postawie Donohoo J., Hattie J. and Eells R.: The Power of Collective Efficacy, “Educational Leadership” March 2018, ,Volume 75, Number 6, “Leading the Energized School”, s. 40-44.

Podobne materiały

Film lub webinarium

Ocenianie – pytania i odpowiedzi

Ocenianie jest kluczem do tworzenia wartościowych doświadczeń uczniów i uczennic.
Zobacz
Film lub webinarium

Jak zarządzać konfliktem w szkole?

Zobacz
Materiał graficzny

Plakaty Edukacji Globalnej

Plakaty mają upowszechniać praktyczne wykorzystanie edukacji globalnej na zajęciach z matematyki, języka polskiego i godzinie wychowawczej.
Zobacz
Film lub webinarium

Jak tworzyć szkołę przyjazną dla wszystkich

Polskie szkoły stały się wielokulturowe. Wskazują na to badania i raporty, a także codzienna praktyka dyrektorów i
Zobacz
Film lub webinarium

Pięć rozmów z młodzieżą o internecie i nowych...

Jak kształtować odpowiedzialne podejście i uczyć krytycznego myślenia w szybko zmieniającym się świecie.
Zobacz
Publikacja

„Szkoła pełna emocji” – modyfikacje scenariuszy uwzględniające specjalne...

„Szkoła pełna emocji - modyfikacje scenariuszy uwzględniające specjalne potrzeby edukacyjne” to appendix do publikacji „Szkoła pełna emocji”.
Zobacz
Film lub webinarium

Emocje i samoregulacja w szkole – skuteczne strategie

Webinarium poświęcone podejściu Self-Reg dra Stuarta Shankera.
Zobacz
Film lub webinarium

Webinar: Jak reagować na przemoc seksualną (w sieci)...

Zobacz
Artykuł

E-learning dla nauczycieli – klucz do rozwoju kompetencji...

Wymagania edukacyjne i społeczne wobec nauczycieli zmieniają się dynamicznie, a rozwijanie kompetencji zawodowych staje się priorytetem. Na
Zobacz
Publikacja

Przyjaciel na lata

Publikacja uzupełnia materiał "Projekt społeczny krok po kroku" i zawiera informacje o przeprowadzeniu kampanii społecznej promującej uprzejmość
Zobacz
Publikacja

Łapki mocy

Publikacja uzupełnia materiał "Projekt społeczny krok po kroku" i zawiera informacje o prowadzenia działań wolontaryjnych na rzecz
Zobacz
Publikacja

Wszystkie jasne miejsca

Publikacja uzupełnia materiał "Projekt społeczny krok po kroku" i przekazuje informacje na temat przeprowadzenia reportażu społecznego.
Zobacz
Biblioteka materiałów

Chcesz usystematyzować swoją wiedzę z tego obszaru?

Przejdź do sekcji TEMATY