Artykuł
Organizacja samorządu uczniowskiego ma duży wpływ na to, czy łatwiej, czy trudniej będzie osiągnąć podstawowy cel realnej samorządności – włączenia jak największej liczby uczniów i uczennic w podejmowanie decyzji o szkole. W mojej opinii struktura SU powinna być możliwie szeroka i obejmować przynajmniej część funkcji, które nie pochodzą z wyboru.
W artykule Jak przygotować regulamin samorządu uczniowskiego przedstawiłem zawartość tego dokumentu, natomiast w niniejszym tekście podaję kilka propozycji dotyczących struktury SU. Oczywiście każda z nich może być modyfikowana i łączona z innymi, w zależności od sytuacji w szkole oraz potrzeb uczniów i uczennic, natomiast wszystkie mają jedną wspólną cechę – umożliwiają zaangażowanie się w działania samorządu większej grupie niż kilka, kilkanaście osób.
Rada samorządu
Struktura zbliżona do tradycyjnej i najbardziej rozpowszechnionej w polskich szkołach polega na tym, że głównym organem samorządu uczniowskiego jest rada – organ niewybieralny, lecz złożony z przedstawicieli wszystkich samorządów klasowych. Dzięki temu osiągamy stan, w którym w organie reprezentującym ogół uczniów i uczennic znajdują się przedstawiciele każdej z klas – optymalnie po dwie, trzy osoby.
Przewodniczący/przewodnicząca rady SU i jego/jej zastępcy mogą być wybierani:
- w wyborach powszechnych spośród ogółu uczniów i uczennic, albo
- w głosowaniu wewnętrznym prowadzonym tylko pośród członków rady.
Natomiast przedstawiciele samorządów klasowych powinni być wybierani zgodnie z demokratycznymi zasadami: każdy uczeń i uczennica ma możliwość zgłoszenia swojej kandydatury i tajnego głosowania (nie przez wciąż powszechne podniesienie ręki).
Zalety i wady rady samorządu uczniowskiego
| Zalety | Wady |
|---|---|
| W organ reprezentujący SU jest zaangażowana większa liczba uczniów i uczennic. | W przypadku dużej liczby klas w szkole liczba członków rady może być duża, co utrudnia sprawne prowadzenie spotkań i zebrań. |
| Przedstawiciele każdej klasy uczestniczą w organie reprezentującym SU, przez co ułatwiony jest obustronny przepływ informacji. | Na poziomie klasy ryzyko wyboru „przypadkowych” osób jest większe. Istotna rola spoczywa na wychowawcach i wychowawczyniach, którzy powinni poświęcić czas na przygotowanie wyborów klasowych, a także rozmowę z uczniami i uczennicami o roli i zadaniach SU oraz o dobrych kandydatach – na pewno nie mogą przeprowadzić wyborów w ciągu 15 minut na jednej z lekcji. |
| Można zaoszczędzić czas oraz wysiłek przeznaczone na organizację wyborów ogólnoszkolnych i skupić się na jakości wyborów w klasach. | Wyzwaniem jest duża rola przewodniczącego/przewodniczącej i zastępców w odpowiedniej organizacji pracy rady i podziale zadań pomiędzy jej członków. |
| W przypadku wyborów wewnętrznych przewodniczącego/przewodniczącej i jego/jej zastępców spośród członków rady przechodzą oni dwustopniową weryfikację – zarówno na poziomie klasy, jak i reprezentantów klas. | W przypadku wyborów wewnętrznych przewodniczącego/przewodniczącej spośród członków rady wybrana osoba może mieć na początku mniejszą rozpoznawalność i autorytet pośród ogółu uczniów szkoły. |
| Spora liczba członków rady SU pozwala na stworzenie sekcji lub komisji tematycznych – poszczególne osoby z rady nie są obarczone dużą liczbą zadań. |
Parlament szkolny
Model parlamentu szkolnego opiera się na rozwiązaniu wprowadzonym przez Zespół Szkół Bednarska, który założyła Krystyna Starczewska. To rozwiązanie obejmujące nie tylko sam samorząd, lecz także rodziców oraz nauczycieli i nauczycielki – również ich przedstawiciele są uczestnikami parlamentu, a głos każdej osoby jest równy.
Członkowie parlamentu mogą:
- pochodzić z wyborów organizowanych wśród każdej z trzech grup (uczniowie i uczennice, rodzice, nauczyciele i nauczycielki) osobno;
- automatycznie pochodzić z innych organów, np. przedstawiciele samorządów klasowych, rada rodziców i rada pedagogiczna + dyrektor(ka);
- w przypadku małych szkół i szkół z bardziej rozwiniętymi mechanizmami demokratycznymi mogą to być po prostu wszystkie chętne osoby, które danego dnia mogą przyjść na posiedzenie parlamentu.
Rozwiązanie to wymaga opracowania zasad działania i kompetencji parlamentu (które sprawy dotychczas omawiane przez SU, radę rodziców i radę pedagogiczną będą omawiane na jego forum), jak również pewnego obycia i dojrzałości przedstawicieli każdej z trzech grup. Dlatego jego wdrożenie powinno być poprzedzone aktywizacją i dobrym działaniem organów szkoły.
Zalety i wady parlamentu uczniowskiego
| Zalety | Wady |
|---|---|
| Parlament uczniowski wzmacnia partnerskie relacje pomiędzy trzema grupami: uczniami i uczennicami, nauczycielami i nauczycielkami oraz rodzicami. | Wymaga zaangażowania i rozumienia istotności mechanizmów demokratycznych przez przedstawicieli wszystkich trzech grup. |
| Następuje znaczne wzmocnienie poczucia sprawstwa wśród uczniów uczennic. | Pojawia się konieczność opracowania zasad działania parlamentu i ustalenia, jakie kompetencje SU, rady rodziców i rady pedagogicznej przejmuje. |
| Decyzje i rozwiązania przyjmowane przez parlament mają mocny mandat – stoją za nim przedstawiciele wszystkich trzech grup. | Wymaga nieustannej pracy i wprowadzania nowych roczników – szczególnie uczniów i uczennic oraz rodziców – w zasady działania oraz zachęcania ich do aktywności. |
| Sprawnie działający parlament jest świetną lekcją demokracji dla wszystkich uczniów. | Organizacyjnie trudno jest zebrać przedstawicieli trzech grup w jednym miejscu i czasie, by przeprowadzić posiedzenie parlamentu, a brak odpowiedniej liczby uczestników może paraliżować podejmowanie decyzji. |
opracowanie własne
Sekcje tematyczne
Samorząd uczniowski zorganizowany w dobrowolnych sekcjach tematycznych to model, w którym można całkowicie zrezygnować z wyborów lub pozostawić je w bardzo ograniczonym zakresie, bo oparty jest na całkowitej dobrowolności uczniów i uczennic. Struktura ta jest też płynna i może się z roku na rok zmieniać. Jej podstawą są sekcje zajmujące się różnymi obszarami życia szkoły. Jakie? Zależy od tego, czy pojawią się uczniowie i uczennice zainteresowani pracą w nich.
Sekcje mogą być powiązane z zainteresowaniami, np. sekcja:
- imprez sportowych,
- wydarzeń rozrywkowych,
- turystyczna,
- medialna,
bądź z zadaniami samorządu uczniowskiego, np. sekcja:
- praw ucznia,
- konsultacji,
- szkolnego budżetu partycypacyjnego.
Opieka nad nimi jest rozproszona – każdą wspiera inny nauczyciel/inna nauczycielka (również w powiązaniu ze swoimi zainteresowaniami i predyspozycjami). Nabór do sekcji odbywa się na zasadzie dobrowolności – uczniowie i uczennice zgłaszają chęć udziału. W przypadku braku chętnych działanie sekcji może być zawieszone na rok lub całkiem zlikwidowane. Jeśli jest to obszar bardzo ważny dla szkoły, warto przeprowadzić w nim ponowną rekrutację. Nowe sekcje mogą powstawać w dowolnym momencie, o ile znajdą się uczniowie i uczennice chętni w nich pracować, jednak należy ustalić zasady, by zadania się nie dublowały.
Wewnątrz sekcji możliwe jest przeprowadzenie wyborów na przewodniczącego/przewodniczącą. Przewodniczący/przewodnicząca lub przedstawiciele sekcji spotykają się, by informować o swoich działaniach i je koordynować. Opcjonalnie wśród członków sekcji wybiera się osobę koordynującą, odpowiedzialną za prowadzenie tych działań.
To rozwiązanie można i należy wprowadzać stopniowo – przechodząc od formuły z wybieranym zarządem SU do coraz bardziej niezależnych i dobrowolnych sekcji.
Zalety i wady sekcji samorządu uczniowskiego
| Zalety | Wady |
|---|---|
| Jest to bardzo demokratyczna forma samorządności – każdy może zgłosić się do tych działań, którymi chce się zająć, i dostaje tyle zadań oraz odpowiedzialności, ile może przyjąć. | Pewne sekcje mogą pozostać „opuszczone” (przez co niektóre rodzaje działań nie zostaną w danym roku zrealizowane), inne z kolei mogą się cieszyć tak dużą popularnością, że nie będzie realnych zadań do wykonywania dla wszystkich. |
| Sekcje złożone z osób realnie zainteresowanych danym tematem mają większą szansę na sprawne działanie i realizację wartościowych działań. | Wdrożenie tego rozwiązania wymaga sporo pracy: przekonania nauczycieli i nauczycielek oraz uczniów i uczennic do udziału, wypracowania skutecznej koordynacji działań oraz zbudowania marki poszczególnych sekcji, by młodzież chciała się w nie angażować. |
| Większa liczba nauczycieli i nauczycielek jest włączona we wspieranie uczniów i uczennic – cała praca nie spada na pojedynczą osobę. Ponadto pracują w temacie bliższym ich kompetencjom i zainteresowaniom, przez co lepiej mogą wspierać uczniów i uczennice. | Rozwiązanie to wymaga rozumienia istoty samorządności i zaangażowania przynajmniej kilku lub kilkunastu nauczycieli i nauczycielek. Poza zajmowaniem się swoimi sekcjami powinni oni również poświęcać czas na komunikację między sobą, szczególnie w przypadku działań wymagających współpracy kilku sekcji. |
opracowanie własne
Samorządowe wybory
Niezależnie od tego, jaką strukturę ma samorząd uczniowski w naszej szkole, warto zastanowić się, czy wszystkie funkcje w jego organach powinny pochodzić z wyboru. W mojej opinii nie, ponieważ wybory sprawiają, że większość osób nigdy żadnej funkcji w organach SU pełnić nie będzie i w efekcie uzna, że “szary uczeń” nie ma na nic wpływu. Sugeruję uzupełnianie funkcji pochodzących z wyboru o takie, do których każdy może się zgłosić dobrowolnie (najlepszym przykładem są różnego rodzaju sekcje bądź komisje tematyczne) lub przy których obowiązuje rotacyjność czy losowość pełnienia. Te dwie najłatwiej wprowadzić w samorządach klasowych – złożoność zadań nie jest duża, więc stosunkowo łatwo je przekazać innej osobie, a przez kilka lat nauki jest możliwe, że każdy uczeń i uczennica przez kilka miesięcy będzie pełnił(a) jakąś funkcję. Moim zdaniem im więcej funkcji niepochodzących z wyboru, a opartych na dobrowolności lub rotacyjności czy losowości, tym lepiej dla szkolnej demokracji. Wymaga to więcej wysiłku od nauczycieli i nauczycielek pracujących z takimi ciałami, ale to praca, którą zdecydowanie warto wykonać.
Bibliografia:
- Radziewicz J., Równi wśród równych, czyli o samorządzie uczniowskim, Warszawa 1985.
- Śliwerski B., Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 1998.
- Tragarz M., Szkoła Demokracji. Praktyczny poradnik o współdecydowaniu w szkole, Warszawa 2014.
- Tragarz M., Borkowska U., Szkoła Demokracji. Przewodnik po programie, Warszawa 2018.
- Tragarz M., Modzelewska B., Wybory do władz samorządu uczniowskiego. Poradnik praktyczny, Warszawa 2013.
Artykuł został opublikowany w magazynie „Dyrektor Szkoły” w numerze 9/2020.
