3 pomysły na to, jak ćwiczyć krytyczne myślenie na lekcjach

Informacje o materiale

Autor/-ka: Jadwiga Jarosz

Data dodania: 22.06.2022

Grupa docelowa: Nauczyciele przedmiotowi, Nauczyciele świetlicy, Wychowawcy

Artykuł

Krytyczne myślenie można kształcić u uczniów i uczennic poprzez rozmowę, zadawanie pytań, dawanie przyzwolenia na niewiedzę, wątpienie i błądzenie. W tym artykule proponuję trzy ćwiczenia, które zawierają te elementy. 

1. Wstęga Möbiusa 

Uczennice i uczniowie chętniej będą ćwiczyli krytyczne myślenie, jeśli zadania będą wywoływały zaciekawienie. Sposobem na to jest wykorzystanie wstęgi Möbiusa.

 

Na potrzeby zajęć stwórz wstęgę Möbiusa ze zwykłego paska papieru. Sklej jego końce, ale tak, by jeden z nich był obrócony o 180°.

Najlepiej wykonaj 2-3 takie modele – niech krążą po klasie. Zaproś dzieci/młodzież do głośnego zastanawiania się nad tym, co się stanie, gdy przetniemy wstęgę wzdłuż, w połowie. Nie pozwól jeszcze rysować po wstędze ani jej ciąć. Wolno tylko dotykać. Dopytuj, ile figur powstanie po rozcięciu, ile będą miały skrętów, jaką będą miały szerokość. Nie spieszcie się. Niech jak najwięcej osób zabierze głos, opisując to, co ich zdaniem będzie finałem eksperymentu.

Gdy uznasz, że wszystkie pomysły zostały wypowiedziane, pozwól chętnym osobom narysować linię, a następnie przeciąć wstęgę. Sprawdźcie, co się wydarzy.

To nie koniec! Rozdaj kolejne modele papierowej wstęgi, puść w obieg i zapytaj, co się stanie, gdy rozetniemy ją w 1/3 szerokości. Możesz wymyślić jeszcze więcej wyzwań związanych ze wstęgą Möbiusa. Inspirujące może być nagranie Centrum Nauki Kopernik.

Na koniec zapytaj młodzież o to, po co wykonali taki eksperyment. Ważne, aby zwrócili uwagę na to, że wartością tego ćwiczenia było wspólne zastanawianie się. Cenny jest też proces zadawania pytań i podkreślenie tego, że jeśli zachowamy otwartość, to efekt może nas zaskoczyć.

Bądź przygotowany_a na to, że lekcja może polegać na wątpieniu, zadawaniu wielu pytań, słuchaniu wypowiedzi innych osób (niekoniecznie nauczyciela_ki). Nie zawsze oczekuj, aby uczniowie i uczennice znali odpowiedzi. Często cenniejsza jest umiejętność wyrażenia swojej niewiedzy lub niepewności poprzez sformułowanie pytania, które zdradzałoby chęć zrozumienia. 

Taka postawa przydaje się też w odbiorze tekstów medialnych. Rozbudzenie czujności w odbiorze przekazów medialnych jest kluczowe dla zdobywania informacji o świecie, budowania własnych opinii i poglądów oraz pogłębiania wiedzy opartej na rzetelnych źródłach.

2. Rozmowa z memem 

Wielu młodych ludzi traktuje memy jako źródło wiedzy o świecie. Dlatego ważne jest, aby umieć patrzeć na nie krytycznie.

W ramach ćwiczenia wyświetl klasie przygotowany wcześniej mem, np. taki:

Zastanówcie się wspólnie, jakich pewnych informacji dostarcza. Spiszcie listę pytań, które pozwolą ocenić wiarygodność przekazanej informacji. Możecie skorzystać z moich propozycji:

  • Jaka informacja została przekazana w tym memie?
  • Jakie jest źródło tej informacji?
  • Co przedstawiają oba zdjęcia?
  • Gdzie dokładnie wykonano zdjęcie na dole?
  • Kiedy i w jakich okolicznościach zrobiono to zdjęcie?
  • Kto jest autorem tego mema?
  • Czy tę informację potwierdzają inne źródła?

Może szybko okazać się, że informacja przekazana w tym memie jest niesprawdzalna, a tym samym mało wiarygodna.

3. Prawda czy dezinformacja?

Wątpienie w treść przekazu medialnego jest cenną umiejętnością. Jeśli uczniów będziemy przyzwyczajać do tego, że mogą samodzielnie zdobywać wiedzę, a nawet że mogą wątpić w to, co mówi nauczyciel lub nauczycielka, łatwiej będzie im przyjąć postawę krytyczną.

W ramach ćwiczenia przygotuj ok. 15 różnych tekstów opublikowanych w Internecie (np. postów z mediów społecznościowych, memów, wpisów celebrytów). Przed lekcją koniecznie sprawdź ich wiarygodność, by móc później wesprzeć uczniów i uczennice w rozmowie.

Podziel klasę na pary i rozdaj losowy tekst. Poproś, aby oceniła jego wiarygodność na podstawie pytań:

  • Co jest źródłem komunikatu (strona, osoba)?
  • Czy weryfikowanej przez Was wypowiedzi towarzyszy podanie źródła informacji (badanie, raport)?
  • Warto przyjrzeć się dacie publikacji, doborowi zdjęć.
  • Co decyduje o tym, że dany komunikat jest prawdą lub dezinformacją?

W tropieniu wypowiedzi dezinformujących pomocne będą portale fact-checkingowe, tj. https://demagog.org.pl/ , https://konkret24.tvn24.pl/ , https://oko.press/ . W obszarze zmian klimatycznych warto przejrzeć stronę https://naukaoklimacie.pl/.


Wiele osób jest przekonanych o tym, że „nie da się nabrać” na fake newsy. Naturalne jest to, że chcemy zachować o sobie dobre zdanie. Zamiast krytycznie czytać publikowane w Internecie informacje szukamy tych, które oddają nasze wyobrażenie o świecie. Lubimy wiedzieć, że mamy rację. Niestety emocjonalne nagłówki i lidy wyzwalają gwałtowne reakcje, usypiając naszą czujność. Pochłaniane hurtowo memy i tik-tokowe filmiki są dla niektórych z nas pierwszym (oby nie jedynym) źródłem informacji o wydarzeniach w Polsce i na świecie. Niezbędne jest kształtowanie postawy krytycznej. Pomocna może być publikacja “Ćwiczenia z myślenia”.

Aby kształcić w szkole kompetencje przyszłości, w tym krytyczne myślenie, pozwólmy sobie i swoim uczniom na wątpienie, błądzenie, niewiedzę, a nade wszystko na zadawanie pytań.


Jadwiga Jarosz – nauczycielka języka polskiego w Zespole Szkół Plastycznych w Bielsku-Białej, edukatorka globalna, współpracowniczka Centrum Edukacji Obywatelskiej w programach „W świat z klasą”, „Rozmawiajmy o uchodźcach. Kluby Dobrej Rozmowy”, „1Planet4All – Razem dla Klimatu”, autorka i współautorka scenariuszy lekcyjnych do języka polskiego, edukacji medialnej i religii, mentorka, tutorka. Autorka telewizyjnych lekcji języka polskiego KORKI.TV.

Podobne materiały

Film lub webinarium

Kto się boi matematyki? Czy da się ją...

Poznaj sposoby na to, aby dzieci polubiły matematykę i zainspiruj się doświadczeniem z pracy z dziećmi w
Zobacz
Film lub webinarium

Jak twórczo wykorzystać potencjał lokalny w bibliotece?

"Lokalność w bibliotece" cz. II. Zainspiruj się lokalnością . Dowiedz się w jaki sposób ją diagnozować i
Zobacz
Film lub webinarium

Diagnoza lokalna w bibliotece

"Lokalność w bibliotece" cz. I. Zainspiruj się lokalnością . Dowiedz się w jaki sposób ją diagnozować i
Zobacz
Gra Edukacyjna

Ikony skojarzeń i gra karciana do spektaklu „Iskry...

Narzędzie edukacyjne, które pomoże poznać lub zapamiętać dokonania osób ważnych dla polskiej historii, nauki i kultury.
Zobacz
Gra Edukacyjna

RÓWNE SZANSE. Gra korytarzowa

Narzędzie edukacyjne, pobudzające do refleksji nad wzajemną współpracą w społeczności szkolnej i przydatne we wdrażaniu standardu równości
Zobacz
Film lub webinarium

Nauczyciel i rodzic. Jak razem zbudować dobry kontakt?

Obustronna komunikacja jest podstawą dobrych kontaktów, z których korzyści możesz czerpać Ty, rodzice i Twoi uczniowie.
Zobacz
Film lub webinarium

Jak pracować nad programem wychowawczo-profilaktycznym w szkole?

Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

VI.13 Czy Chiny zastąpią USA w roli supermocarstwa?

Scenariusz lekcji realizuje zagadnienie VI.13. Dotyczy Chin, ich supermocarstwowych predyspozycji oraz rywalizacji z USA.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

VII.5, VI.15 Rozmowy w trójkącie bermudzkim – między...

Scenariusz lekcji realizuje zagadnienie VII.5 i VI.15. Dotyczy złożonych zagadnień związanych ze współistnieniem religii, wolności wypowiedzi i
Zobacz
Materiał graficzny

Prezentacja do webinaru ,,Przedsiębiorczy, czyli zaangażowany. Jak dbać...

Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Program warsztatu dla nauczycieli ,,Jak założyć spółdzielnię uczniowską”

Zobacz
Materiał graficzny

Prezentacja do webinaru dla uczniów ,,Budując mosty”

Zobacz
Biblioteka materiałów

Chcesz usystematyzować swoją wiedzę z tego obszaru?

Przejdź do sekcji TEMATY