Artykuł
Wszyscy jesteśmy konsumentami
W 1983 roku ustanowiono Międzynarodowy Dzień Konsumenta w rocznicę przemówienia prezydenta Johna F. Kennedy’ego, wygłoszonego w 1962 roku w Kongresie Stanów Zjednoczonych, podczas którego prezydent USA sformułował cztery podstawowe prawa konsumentów: do informacji, do wyboru, do bezpieczeństwa i do reprezentacji. Mija 46 lat od daty przemówienia J.F. Kennedy’ego. Wiele zmieniło się od tego czasu w kwestii konsumpcji i praw konsumentów. Choć prezydent powiedział, że „Konsumenci to my wszyscy”, istnieje bardzo wiele nierówności związanych z prawami konsumentów i prawami osób, które dobra konsumenckie produkują, co widoczne jest w podziale na globalną Północ i globalne Południe. Z okazji Międzynarodowego Dnia Konsumenta proponujemy materiały CEO poruszające kwestię odpowiedzialnej konsumpcji i produkcji do wykorzystania na Waszych zajęciach w szkole.
Odpowiedzialna konsumpcja
Choć wszyscy jesteśmy konsumentami nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, jakie przysługują nam prawa i dajemy się złapać na wędkę promocji, nieuczciwych reklam i innych haczyków marketingowych. Możemy ułatwić poruszanie się w świecie produktów naszym dzieciom, zaznajamiając je z Konsumenckim ABC. To pierwszy krok, do zrozumienia, jak ważne są nasze codziennie wybory. Zwłaszcza jeśli chodzi o odpowiedzialną konsumpcję i produkcję, które są jednym z tematów, jakie porusza edukacja globalna i 12 Celem Zrównoważonego Rozwoju. W temacie tym możemy mówić o nierówności w dostępie do zasobów między globalnym Południem a globalną Północą, promowaniu efektywnego zużycia energii i innych zasobów, trwałej infrastrukturze, dostępie do podstawowych usług, godziwych miejsc pracy oraz lepszej jakości życia.
Ślad ekologiczny
Dlaczego w ogóle powinniśmy przejmować się tym, co i jak konsumujemy? Jak twierdzi ONZ jeśli, zgodnie z szacunkami, populacja świata do 2050 roku wzrośnie do 9,6 miliarda, to do prowadzenia dotychczasowego stylu życia będziemy potrzebować bogactw naturalnych w ilościach odpowiadających trzykrotności zasobów naszej planety. Aby sprawdzić, ile biologicznie produktywnych terenów i obszarów morskich jest niezbędnych do zapewnienia nam zasobów potrzebnych do konsumpcji, oraz by zasymilować odpady z tą konsumpcją związane, proponujemy scenariusz pt. „Ślad ekologiczny”. Każdego roku marnotrawi się 3 miliardy żywności, podczas gdy na świecie 1 miliard ludzi cierpi z powodu niedożywienia, a kolejny miliard głoduje. To samo dotyczy wody. Podczas gdy ludzie zużywają ją szybciej, niż przyroda może ją oczyścić, około 1 miliarda ludzi na świecie nie ma dostępu do wody pitnej. A to tylko dwa z przykładów marnowania ważnych surowców, na co wpływ mają nasze codzienne wybory, począwszy od kupna owoców po ubrania, telefony i samochody. Kupujemy coraz więcej i coraz więcej wyrzucamy, a wiele z przedmiotów, które kupujemy jest nam zupełnie niepotrzebnych, wpadamy po prostu w pułapkę konsumpcjonizmu. Czy zjawisko to jest czymś nowym? Możemy to przemyśleć wykorzystując scenariusz Sylwii Międzybrodzkiej do języka polskiego pt. „Ile kart lojalnościowych miałaby dziś żona modna?”. Możemy przemyśleć nasze wybory i przyjrzeć się nierównościom na świecie wykorzystując na zajęciach artystycznych scenariusz pt: „Antykonsumpcyjna martwa natura”. Możemy też, zamiast kupować, sami tworzyć potrzebne nam produkty, lub przerabiać te, które już posiadamy, dając im drugie życie. Jak to zrobić? Sprawdźcie zasadę 3R w scenariuszu pt. „Drugie życie dżinsów”.
Zrównoważona produkcja
Zrównoważona konsumpcja i produkcja zakłada „dokonanie czegoś lepiej i więcej przy użyciu mniejszych środków”. Dzięki wydajniejszym procesom produkcyjnym i lepszym systemom zarządzania ochroną środowiska możemy znacznie ograniczyć ilość wytwarzanych zanieczyszczeń i odpadów oraz zaoszczędzić wodę i inne zasoby naturalne, z którymi jesteśmy czasem bardzo związani, choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę. Takim przykładem może być las, z którego wiele przedmiotów codziennego użytku bierze swój początek. Więcej na ten temat znajdziecie w scenariuszu pt. „Wszystkie drogi prowadzą do lasu”.
Świadomość ekologiczna
Dzięki zwiększającej się świadomości współzależności między zasobami naturalnymi a naszym codziennym życiem, instytucje narodowe jak i międzynarodowe tworzą plany działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej. W dokumentach Komisji Europejskiej na przykład znajdują się dyrektywy dotyczące norm produkcji, wsparcia eko-innowacji i ekologicznych zamówień publicznych, oznakowań na opakowaniach czy działania zmierzające do stworzenia światowych rynków dla produktów ekologicznych. Aby przyjrzeć się konsekwencjom niewłaściwej produkcji i zrozumieć potrzeby wprowadzania tych zmian proponujemy scenariusz Bogumiła Filipiuka do języka angielskiego pt. „Czy twój telefon może stać się bronią? (can your phone turn into a gun?)”, który pokazuje uczniom i uczennicom niektóre konsekwencje wynikające z przeniesienia produkcji elektroniki do krajów globalnego Południa.
Eko-rozwiązania
Przeniesienie produkcji poza UE powoduje być może obniżenie kosztów dla producentów, ale na skalę globalna powoduje niechciane zmiany klimatyczne i społeczne, często nieodwracalne. Tymczasem dzięki zastosowaniu rozwiązań, proponowanych przez decydentów można zaoszczędzić nie tylko zasoby naturalne, ale też pieniądze. Komisja Europejska obliczyła, że dzięki wprowadzeniu usprawnień w budownictwie i w użytkowaniu budynków w UE moglibyśmy obniżyć końcowe zużycie energii o 42 proc., a poziom emisji gazów cieplarnianych o około 35 proc., jak również ograniczyć zużycie wody o 30 proc. Natomiast według danych ONZ gdyby ludzie na całym świecie korzystali z energooszczędnych żarówek, zaoszczędzono by 120 miliardów USD rocznie! Co ciekawe wiele innowacyjnych projektów powstaje w krajach globalnego Południa. Przykładem mogą być Pływające pola w Bangladeszu lub Biogazownie na Sri-Lance. Najważniejsze jest jednak to, że wielu małych-wielkich zmian możemy dokonywać w swoich gospodarstwach domowych segregując odpady, tworząc kompostowniki, oszczędzając wodę, prąd i gaz. Scenariusz Jadwigi Jarosz do języka polskiego pt: „Ludzkość w obliczu zadań. „List w butelce” Sławomira Mrożka” porusza kwestię poczucia wspólnoty i solidarności, stanowiąc ciekawy punkt wyjścia do rozmowy o odpowiedzialności za środowisko naturalne, w tym za zmiany klimatyczne, obserwowane na całym świecie.
Zrównoważony handel
Abyśmy mogli być świadomymi i odpowiedzialnymi konsumentami, musimy zdawać sobie sprawę z całego łańcucha produkcji i dostaw produktów, które do nas trafiają. Ale zrównoważona produkcja to również eliminowanie przymusowej pracy, współczesnych form niewolnictwa i handel ludźmi; zakazać i wyeliminować najgorsze formy pracy dzieci, w tym rekrutację i wykorzystywanie dzieci-żołnierzy. Dziedzina ta związana jest z pojęciem sprawiedliwego handlu (fairtrade), którego zasady przybliży uczniom scenariusz Magdaleny Rewers do języka angielskiego pt: „Fairtrade – o co chodzi? (fairtrade – what is it all about?)”.
Odpowiedzialni konsumenci to MY
Na pewno każdy z nas może znaleźć w swoim otoczeniu produkty, które nie są fairtrade. Możemy próbować zmienić nawyki, czytając etykiety i wybierając produkty fairtrade, robiąc zakupy w odpowiednich miejscach, czy ograniczając konsumpcję. Pomóc nam mogą strony , które zajmują się tematyką sprawiedliwego handlu jak np. strona Koalicji Sprawiedliwego Handlu: Fairtrade Polska lub Fundacji Kupuj Odpowiedzialnie, na której znajduje się przewodnik dla konsumentów i konsumentek zawierający ranking bardziej przyjaznych środowisku i odpowiedzialnych społecznie marek. Aby ograniczyć marnowanie jedzenia możemy mniej kupować, dzielić się jedzeniem i korzystać z miejskich jadłodzielni, znajdujących się w coraz większej ilości miast. Ich aktualne adresy znajdują się na Facebooku Foodsharing Polska. Każdy z nas może stać się odpowiedzialnym konsumentem, świadomym jakie konsekwencje mają jego wybory i gotowym do szukania korzystnych rozwiązań. Choć działania na rzecz globalnej zmiany mogą wydawać się trudne pamiętajmy, że działając lokalnie wpływamy na globalną zmianę.
Autorka: Marta Jackowska-Uwadizu
