Woda – źródło życia

Informacje o materiale

Data dodania: 19.10.2021

Grupa docelowa: Wychowawcy, Uczniowie, Specjaliści w szkole, Rodzice, Bibliotekarze, Nauczyciele przedmiotowi

Artykuł

Błękitna planeta – takim hasłem często określa się Ziemię. Niebieski kolor mórz i oceanów nie pozostawia wątpliwości – otacza nas woda. Jednak w zdecydowanej większości (97% światowych zasobów) jest to woda słona – niezdatna do picia dla ludzi i większości zwierząt. Woda słodka, dostępna do spożycia stanowi niecały 1%, pozostała część jest zmagazynowana w lodowcach oraz lodach Arktyki i Antarktyki. Zasoby wody pitnej na świecie są ograniczone i podlegają nieustannej presji wynikającej z działalności człowieka w dziedzinie przemysłu, rolnictwa, gospodarki komunalnej i… zmiany klimatu.

Na tropie wody

Naturalne ekosystemy dzięki bogactwu gatunkowemu oraz poprzez procesy w nich zachodzące podtrzymują ludzkie procesy życiowe i dlatego często określa się je mianem “usług ekosystemowych”. Otrzymujemy dzięki nim wiele dóbr – żywność, leki, drewno i wiele innych. Do usług ekosystemowych zalicza się również zapylanie, obieg pierwiastków w przyrodzie, jakość powietrza, regulacja zjawisk klimatycznych czy funkcje estetyczne i edukacyjne przyrody. Bardzo istotnym źródłem tych usług są zasoby wodne – woda powierzchniowa, podziemna i deszczowa. Obieg wody, działanie mokradeł – wielkich filtrów i magazynów wodnych oraz lasów kształtują klimat naszej planety. Jakiekolwiek zmiany i zaburzenia w ich funkcjonowaniu wpływają na nasz dobrostan i warunki życia.

wetlandy

Woda - prawo czy luksus?

Wydawałoby się, że woda zdatna do picia jest na wyciągnięcie ręki. Wystarczy tylko odkręcić kran. Jednak dopiero w 2010 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło uchwałę, na mocy której “prawo do bezpiecznej, czystej wody pitnej i urządzeń sanitarnych jest prawem niezbędnym, by móc w pełni korzystać z życia i praw człowieka”. Rada Praw Człowieka ONZ potwierdziła, że jest to prawo wiążące dla wszystkich państw członkowskich. To właśnie one są odpowiedzialne za dbałość o poszanowanie zasobów wodnych i zapewnienie dostępu do nich wszystkim mieszkankom i mieszkańcom.

Niestety to nie jest takie proste z uwagi na to, że woda pitna nie jest dobrem rozmieszczonym równomiernie na całej planecie. Kontynent azjatycki zamieszkuje około ⅔ populacji ludzi, którzy mają do dyspozycji tylko ⅓ światowych zasobów wody słodkiej. Szacuje się też, że 1 na 9 mieszkańców Ziemi nie ma dostępu do źródła wody pitnej i jej uzdatniania. Wiąże się z tym wiele problemów, w tym również zdrowotnych. Według danych UNESCO, w 2014 roku więcej ludzi na świecie miało dostęp do telefonów komórkowych niż do urządzeń sanitarnych. Z powodu chorób “brudnych rąk” co roku umiera około 2 miliony ludzi. To mniej więcej tyle, ile mieszkańców liczy sobie Warszawa.

"6. czysta woda i waryunki sanitarne"
Nierównomierny dostęp do wody oznacza również konflikty na tym polu. Na przykład Indie i Pakistan toczą spór o tereny graniczne, w tym o rzekę Indus i jej dopływy. Nawet traktat regulujący tę sytuację może nie być w stanie zapobiec potencjalnemu konfliktowi zbrojnemu.

Obserwując narastające problemy związane z dostępnością do wody pitnej oraz do odpowiednich warunków sanitarnych, Rada ONZ umieściła, wśród 17 celów zrównoważonego rozwoju, także ten związany z zasobami wodnymi – cel 6. “Czysta woda i system sanitarny” (“Zapewnić dostępność wody dla wszystkich ludzi oraz zrównoważone zarządzanie wodą i infrastrukturą sanitarną.”).

Do czego nam woda?

Według raportu Stockholm International Water Institute, około ⅔ globalnego zużycia wody pochłania irygacja, czyli nawadnianie upraw, co jest niezbędne do produkcji około 40% światowego pożywienia. Około ⅙ zużycia światowych zasobów wody to produkcja energii. Łącznie około 90% wody na świecie jest zużywane do produkcji i zapewnienia usług. Według raportu UNESCO 78% profesji na świecie jest zależnych od wody. Rolnictwo, rybołówstwo, leśnictwo to trzy największe sektory, w których stanowiska pracy mają związek z zasobami wodnymi. Ubóstwo wodne, a więc deficyt wody, przekłada się także na ubóstwo ekonomiczne – mniejsza liczba miejsc pracy i pogarszające się warunki sanitarne w pracy będą w przyszłości poważnym problemem społecznym.

Food and Agriculture Organization (FAO) wraz z World Water Council ustaliły, że do 2050 roku populacja ludzi zwiększy się do 9 miliardów. Przy stale rosnącej konsumpcji, degradacji środowiska, postępującej zmianie klimatu, może okazać się, że nie tylko zasoby wodne będą niewystarczające dla tej populacji. Zabraknie również żywności.

“Płynie Wisła, płynie…”

most w warszawie

Może się wydawać, że w Polsce woda nie jest zjawiskiem rzadkim. Wiosenne i jesienne deszcze, roztopy, bogata sieć rzek i regiony pełne jezior mogą budować przekonanie, że zasoby wodne w naszym kraju są naprawdę duże. Tymczasem, jest wręcz odwrotnie. Europejska Agencja Środowiska (EEA) opracowała wskaźnik, który mierzy stosunek poboru wody do jej zasobów (WEI – Water Environment Index). Stres wodny występuje wtedy, gdy WEI przekroczy wartość graniczną: 0,16. Wartości powyższe świadczą o niedoborze wody. W Polsce wskaźnik ten wynosi średnio 0,2.
Według danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, na mieszkańca Polski przypada 1500 m3/rok. W Europie jest to średnio trzy razy tyle – 4560 m3/rok. Zajmujemy 22. miejsce w Europie pod względem dostępu do wody. Dlaczego tak się dzieje? Wynika to między innymi z położenia geograficznego Polski (więcej wody odpływa do sąsiednich zlewni), degradacji środowiska (osuszania bagien i mokradeł – naturalnych rezerwuarów wody), a także ze zmiany klimatu (krótkotrwałe, gwałtowne ulewy utrudniają przenikanie wody w głąb gleby) i marnowania wody (zarówno w domach, jak i podczas przesyłu wody w sieciach wodociągowych). Istotne są także nasze wybory konsumenckie – do wyprodukowania żywności, samochodów, elektroniki, ubrań, również potrzebna jest woda. Od nas zależy, jak będziemy realizowali nasze codzienne potrzeby, a tym samym – ile wody zostanie zużyte przez przemysł i rolnictwo.

Zmiana klimatu = zmiana krajobrazu?

Woda jest czynnikiem kształtującym krajobraz. Nawet Dolina Śmierci w USA, która obecnie jest jednym z najbardziej suchych i gorących miejsc na Ziemi, została ukształtowana przez wodę. Takie zjawiska i procesy krajobrazotwórcze kształtują się przez setki, tysiące lat, zapewniając stabilność rozwijającym się ekosystemom i żyjącym w nich gatunkom. Coraz częściej słyszymy jednak o zaburzeniu tych procesów.
Topnienie wiecznej zmarzliny, która pokrywa około 20% lądu wywołuje ogromne zmiany. Zaburzane zostają szlaki migracji zwierząt i roślin. Po zamarzniętych “drogach” można było przemieszczać się średnio przez 7 miesięcy w roku. Obecnie ten okres skraca się nawet do 3 miesięcy. Topnieją także górskie lodowce w Andach czy Himalajach. Są one kluczowym zasobem wody pitnej dla wielu lokalnych społeczności. Roztopy lodów Arktyki i Antarktydy powodują ogólnoświatowy wzrost poziomu mórz i oceanów. Ponadto są zagrożeniem dla żyjących tam gatunków zwierząt ściśle związanych z lodami. Zdjęcia i animacje ilustrujące kurczącą się powierzchnię lodowców można obejrzeć w tym artykule.
Bardzo wyraźną zmianą w krajobrazie są też stale zmniejszające się zbiorniki wodne. Dobrym przykładem jest afrykańskie jezioro Czad, którego powierzchnia od ponad 50 lat maleje (zdjęcia obrazujące ten proces można zobaczyć tutaj). Oznacza to mniejszą dostępność do wody dla żyjących tam ludzi, ale i zwierząt, które nieraz odbywają długie wędrówki, by ugasić pragnienie. Jezioro dostarcza również żywność i jest domem dla wielu gatunków roślin i zwierząt, które nie mają gdzie uciec przed skutkami zmiany klimatu.

pustynia

 Wraz z ubytkiem wody oraz ekosystemów z nią związanych, poszerzają się obszary pustynne. Coraz częściej mówi się o istotnym wpływie Sahary nawet na Hiszpanię czy Portugalię. Jednak najbardziej zagrożonym państwem jest Australia, która przez swoje położenie i ukształtowanie geograficzne (małe zróżnicowanie powierzchni) już obecnie zmaga się z postępującym pustynnieniem. W niektórych krajach Afryki (np. w Somalii, Etiopii, Kenii) z powodu katastrofalnych w skutki susz, rozwija się przestępczość, piractwo i nielegalne wykorzystanie wody przez mieszkańców. Nierozsądna gospodarka rolna oraz wykorzystanie wody do celów przemysłowych nie pomaga rozwiązywać lokalnych konfliktów.

Woda to życie

Rozmawiając o wodzie, warto pamiętać, że stanowi ona nie tylko ważny zasób dla gatunków lądowych, ale jest również miejscem życia dla wielu stworzeń. Niektóre gatunki roślin i zwierząt są bardzo wrażliwe na zmiany stosunków wodnych, a tym samym w obliczu zmiany klimatu są zagrożone wyginięciem.
Wiele gatunków roślin i zwierząt stanowi źródło pokarmu dla człowieka. Ryby, bezkręgowce wodne (jak ośmiornice, krewetki, kryl), zboża (jak ryż) zapewniają pożywienie nie tylko państwom umiejscowionym nad morzami i oceanami. Według FAO (Food and Agriculture Organization), ryby są ważnym źródłem białka zwierzęcego dla 2,5 miliardów ludzi na świecie (zapewniając ok. 20% białka w diecie).
Tymczasem w wyniku zmiany klimatu dostęp do tych zasobów maleje. Przyczyn jest wiele. Jedną z nich jest z pewnością kurczenie się przestrzeni do życia organizmów wodnych (jak w przypadku jeziora Czad). Drugim istotnym problemem są zmiany w ekosystemach będące skutkiem zmiany klimatu. W 2016 roku media na całym świecie pisały o umierających rafach koralowych, które stanowią źródło pożywienia i schronienia dla wielu morskich gatunków. Koralowce (które są zwierzętami) dzięki symbiozie z glonami uzyskują prawie ¾ energii z fotosyntezy. Glony dostarczają tlen i cukry (powstające w fotosyntezie), koralowce zaś zapewniają glonom inne składniki odżywcze i ochronę. Jednak już przy niewielkim wzroście temperatury oceanów, utrzymującym się przez dłuższy czas, glony zaprzestają fotosyntezy. Obserwujemy wtedy zjawisko wybielania się raf, koralowce odrzucają współpracujące z nimi glony. Zjawisko to jest też potęgowane przez zakwaszanie oceanów, które wchłaniają dwutlenek węgla z atmosfery. Już niewielki spadek pH (z 8,1 do 7,8) wpłynął na zahamowanie rozwoju i wymieranie koralowców i związanych z nimi alg. Oznacza to zagładę nie tylko samej rafy, ale i organizmów z nią związanych.

rafa koralowa

Czynnikiem, który istotnie wpływa na stan populacji zwierząt morskich, jest niska świadomośc  konsumentów jeżeli chodzi o wybór produktów spożywczych. Wybierając ryby w sklepie warto zainteresować się, czy nie kupujemy gatunku chronionego lub zagrożonego, w jaki sposób ryby zostały złowione i gdzie. Może okazać się, że do połowu użyto sieci, które ciągnięte za statkiem zbierają absolutnie wszystko, co znajdzie się na ich drodze. Mimo że problem leży naprawdę głęboko pod wodą, nie możemy na niego przymykać oczu. Aby więcej dowiedzieć się o przełowieniu, obejrzyj film „Skończyć z przełowieniem”.  
Rada ONZ dostrzegając problem spadającej różnorodności biologicznej w morzach i oceanach, zawarła wśród 17 celów zrównoważonego rozwoju również cel dotyczący życia w wodzie, które powinno podlegać szczególnej ochronie i trosce.

Co możesz zrobić?

Każdy z nas może podjąć działania na rzecz oszczędzania wody. Choć w skali jednej osoby może wydawać się to niewielką zmianą, to jednak w skali całego kraju czy nawet świata – to naprawdę wielka oszczędność.

Jak oszczędzać wodę?

Autorka: Katarzyna Dytrych 

Polecane materiały edukacyjne:
Scenariusz zajęć dot. oczyszczania wody (III etap edukacyjny, biologia, chemia)
Pływające ogrody w Bangladeszu (III etap edukacyjny, WOS, biologia, geografia)
Scenariusz o konfliktach o zasoby naturalne (III etap edukacyjny, WOS)
Scenariusz o znaczeniu higieny i dostępu do czystej wody (III etap edukacyjny, biologia)
Scenariusz o roli glonów w przyrodzie i wpływie zmiany klimatu na fitoplankton (III etap edukacyjny, biologia)
Scenariusz o najstarszych cywilizacjach wielkich rzek (III etap edukacyjny, historia)

Bibliografia:
Sultana F., Loftus A., “Prawo do wody. W perspektywie politycznej, gospodarczej i społecznej”
Praca zbiorowa, “Zależności globalne. Scenariusz zajęć lekcyjnych dla szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych”
Stockholm International Water Institute, “Issue sheet: The human rights to water and sanitation and the human rights based approach”
Jägerskog A., Lexén K., Clausen T.J., Engstrand-Neacsu V. “The Water Report 2016”
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w Polsce, “Stan środowiska w Polsce. Raport 2014”
Artykuł o wpływie ocieplenia na rafy koralowe
O wodnym celu zrównoważonego rozwoju
Artykuł o wodnym konflikcie w Indiach
Artykuł o roli terenów podmokłych w obiegu wody

Podobne materiały

Film lub webinarium

Moc motywacji. Naładuj samorząd uczniowski nową energią!

Zobacz
Film lub webinarium

Doświadczenie i młodość, czyli o dialogu międzypokoleniowym w...

Na szkolnych korytarzach spotykają się doświadczeni nauczyciele oraz tacy, którzy dopiero weszli do zawodu.
Zobacz
Publikacja

Zarządzanie konfliktem w szkole – ujęcie całościowe

Zobacz
Film lub webinarium

Od dostępności do zaangażowania – czyli po co...

Projektowanie dostępnego uczenia się (UDL) to nowoczesne podejście do nauczania, które pozwala tworzyć lekcje uwzględniające potrzeby wszystkich
Zobacz
Artykuł

ARTYKUŁ. Jak mówić do klasy, w której są...

Mówienie do klasy, w której są osoby z doświadczeniem migracji, wymaga wrażliwości i zrozumienia sytuacji uczennic i
Zobacz
Artykuł

ARTYKUŁ. Współpraca nauczycieli w szkole jako kluczowy element...

Jednym z elementów zmiany w szkole, który obserwujemy w ostatnich latach, jest rosnące docenianie efektu współpracy nauczycieli
Zobacz
Dobra praktyka

Dobre praktyki w zakresie zaspokajania potrzeb uczniów –...

Materiał opisuje dobre praktyki w zakresie integracji edukacyjnej na poziomie działań podejmowanych przez nauczycieli i nauczycielki.
Zobacz
Dobra praktyka

Dobre praktyki z zakresu integracji edukacyjnej – dla...

Materiał opisuje dobre praktyki w zakresie integracji edukacyjnej na poziomie działań podejmowanych przez dyrektorów i dyrektorki.
Zobacz
Artykuł

ARTYKUŁ. Konflikty w szkole. Jak nauczyciele i rodzice...

Materiał jest próbą odpowiedzi na potrzebę szukania porozumienia między nauczycielami/kami a rodzicami i opiekunami uczniów i uczennic.
Zobacz
Materiał graficzny

INFOGRAFIKA. Konflikty w szkole. Jak nauczyciele i rodzice...

Każda różnica zdań jest dobra, jeśli odpowiednio ją przepracujemy i zastanowimy się, co konstruktywnego może nieść ze
Zobacz
Film lub webinarium

Partycypacja uczniowska w edukacji kulturowej

Działania partycypacyjne są kluczowym elementem pracy ze sztuką. W ramach programu „Szkoła twórczych praktyk” eksperci edukacji kulturowej
Zobacz
Film lub webinarium

Działajmy wspólnie. Partnerstwa w projektach uczniowskich

Projekty partnerskie, działania partycypacyjne, diagnoza potrzeb i potencjałów – brzmi poważnie, prawda? A jednak wszystkie te elementy
Zobacz
Biblioteka materiałów

Chcesz usystematyzować swoją wiedzę z tego obszaru?

Przejdź do sekcji TEMATY