Artykuł
Budżety partycypacyjne (zwane również obywatelskimi, a w przypadku szkoły – uczniowskimi) od kilku lat funkcjonują w wielu polskich miastach i są wprowadzane przez coraz to nowe samorządy terytorialne. Założenie jest takie, że mieszkańcy znają lokalne potrzeby, mogą więc zaproponować takie wydatkowanie środków, które nie przyjdzie do głowy przedstawicielom władz. Dodatkowo możliwość bezpośredniego decydowania o podziale środków z budżetu miasta/gminy sprawia, że mieszkańcy czują się bardziej odpowiedzialni za swoje otoczenie, a co za tym idzie – chętniej angażują również w inne aktywności, interesują działaniami samorządu terytorialnego itp.
Szkoła jest instytucją, która zazwyczaj nie włącza członków swojej społeczności w decyzje dotyczące gospodarowania budżetem, często też mierzy się z niskim zaangażowaniem i poczuciem związku uczniów z placówką. Dlatego budżet partycypacyjny może być sposobem na przełamanie tej sytuacji i wzmocnienie poczucia wpływu wśród dzieci i młodzieży.
Szkolny budżet partycypacyjny może również pełnić wiele celów edukacyjnych – rozwijać wiedzę o tworzeniu kosztorysów, kształtować umiejętność przekonywania innych do swoich pomysłów, komunikacji, dochodzenia do konsensusu, planowania działań – których uczniowie nie zdobędą w inny niż praktyczny sposób.
Aby przygotować budżet obywatelski w szkole, należy:
- krok 1 – ustanowić zasady i stworzyć regulamin,
- krok 2 – promować budżet,
- krok 3 – zebrać pomysły,
- krok 4 – przeprowadzić głosowanie,
- krok 5 – zrealizować wybrany pomysł.
Regulamin budżetu
Zaczynamy od zebrania grupy inicjującej budżet w szkole. Powinni się w niej znaleźć przedstawiciele każdej ze szkolnych grup: uczniów, nauczycieli i dyrekcji. Bez tego nie warto zaczynać prac. Budżet nie odbędzie się bez otwartości i zrozumienia istoty procesu przez dyrektora oraz bez zaangażowania w komunikację i promocję przez nauczycieli, a także samych uczniów, którzy muszą czuć się współautorami budżetu, by wiarygodnie przekonać swoich kolegów i koleżanki do udziału.
Grupa inicjatywna odpowiada w pierwszej kolejności za ustalenie jasnych i przejrzyście sformułowanych zasad. Cały dokument optymalnie nie powinien przekraczać dwóch stron, warto też przedstawić zasady na jednej zwięzłej grafice – zwiększy to szanse, że uczniowie się z nimi zapoznają.
W zasadach szkolnego budżetu partycypacyjnego należy określić:
1. Kwotę, jaką dysponujemy
Nie powinna być niższa niż 1500 zł, inaczej ranga projektu nie będzie postrzegana jako istotna.
2. Maksymalne kwoty zgłaszanych projektów
| Mogą być tożsame z łączną kwotą budżetu, ale wówczas tylko jeden projekt otrzyma dofinansowanie. Można też założyć, że np. przy kwocie 2000 zł maksymalny budżet jednego projektu nie przekracza 1000 zł, wtedy sfinansowane zostaną dwa projekty. |
3. Sposób zgłaszania projektów
Kto i jak może zgłosić projekt do budżetu. Istotne jest zbalansowanie trudności złożenia wniosków z zagwarantowaniem ich podstawowej jakości. Zbyt trudna procedura zgłaszania odstraszy uczniów, ale jeśli nie postawimy żadnych wymogów, może się okazać, że pomysły będą niskiej jakości i często niemożliwe do wykonania. Sposób zgłaszania może się też różnicować w zależności od tego, czy mówimy o szkole podstawowej, czy ponadpodstawowej, ale wszędzie warto zadbać o to, żeby wnioskodawca:
- zaprezentował podstawowy opis projektu (dlaczego to jest ważne, czyli cel, co konkretnie ma zostać zrobione),
- przedstawił wstępny kosztorys,
- wykazał, że jego projekt ma poparcie określonej liczby uczniów (lista z podpisami).
4. Kryteria minimalne, jakie musi spełniać projekt
| Przede wszystkim służyć całej społeczności szkolnej, a nie jednej czy kilku osobom. Nie może też być sprzeczny ze statutem szkoły. Warto określić liczbę podpisów poparcia pod projektem i zasadę, czy mają to być osoby z różnych klas. |
5. Sposób weryfikacji zgłoszonych pomysłów
| Optymalnie to grupa inicjująca projekt powinna przeanalizować projekty pod kątem formalnym (czy są zgodne z zasadami opisanymi w regulaminie), a wnioskodawcom tych odrzuconych przedstawić informację, które z kryteriów nie zostały spełnione. Grupa (bądź wyłoniona z niej komisja) nie ocenia jakości projektów ani nie może odrzucić tych, które z takich lub innych względów jej się nie podobają. |
6. Sposób prezentacji projektów
Na przykład otwarte dla chętnych spotkanie, na którym wnioskodawcy będą mieli po 10–15 minut na pokazanie swojego pomysłu i przekonanie innych. Warto przygotować ulotkę prezentującą wszystkie projekty, która w formie elektronicznej zostanie opublikowana na stronie internetowej bądź fanpage’u szkoły. Z kolei wiszący na korytarzu duży plakat może pokazywać projekty i informować o sposobie oddawania głosów.
7. Zasady głosowania
| Ważne, by były jasne: każdy uczeń ma jeden głos i może zagłosować tylko na jeden projekt. Ze względu na charakter budżetu warto, by szczególnie w pierwszych edycjach prawo głosu mieli tylko uczniowie. Głosowanie powinno trwać minimum kilkanaście dni, by wszyscy mieli czas na zapoznanie się z projektami, zastanowienie i zagłosowanie. Może odbywać się np. codziennie na długiej przerwie lub przez cały dzień w określonym miejscu. Dyżur nad miejscem do głosowania pełnią wyznaczone osoby. Głosujący uczniowie okazują legitymację szkolną i są odznaczani na liście, by uniemożliwić oddanie kilku głosów. Zwykle głosowanie odbywa się na kartkach papieru, ale możliwe są również inne formy, np. elektroniczna (tu jednak wyzwaniem może być weryfikacja głosów) lub plenarna na spotkaniu zainteresowanych uczniów. |
8. Termin przeliczenia głosów i ogłoszenia wyników.
9. Sposób rozstrzygania skarg.
Promocja budżetu
Decyzja o robieniu budżetu partycypacyjnego, znalezienie na niego pieniędzy oraz opracowanie zasad to dopiero połowa sukcesu. Czas na rozpowszechnienie informacji i zachęcenie uczniów do udziału. Pomogą w tym:
- przejrzysta i prosta grafika pokazująca podstawowe zasady budżetu i sposób zgłaszania pomysłów;
- bezpośrednie spotkania prowadzone przez reprezentantów samorządu uczniowskiego w każdej klasie, by przekazać ideę i zasady budżetu oraz odpowiedzieć na pytania;
- grafika promocyjna publikowana na stronie internetowej, fanpage’u szkoły i samorządu uczniowskiego;
- wiszący na szkolnych korytarzach plakat promujący budżet.
Zasadniczo szczególnie za pierwszym razem im więcej różnych form przekazywania informacji, tym lepiej. Chodzi to, by wszyscy usłyszeli o budżecie i zrozumieli zasady zgłaszania pomysłów – mieli poczucie, że nie jest to dla nich zbyt duże wyzwanie.
Zbieranie pomysłów
Ten etap odbywa się zgodnie z zasadami opisanymi w regulaminie. Warto umożliwić zgłaszanie pomysłów poprzez formularz on-line (taka forma ułatwi później zbiorcze przedstawienie pomysłów), zaś papierowe listy z podpisami poparcia uczniów zbierać osobno.
Ważne, by zasady budżetu umożliwiały wszystkim uczniom zgłaszanie swoich pomysłów. W przypadku szkoły podstawowej za pierwszym razem zasadne może okazać się wyłączenie klas I–III, a jeśli budżet się rozwinie, pozwolić również im przedstawiać swoje pomysły.
Na tym etapie odbywa się formalna weryfikacja projektów, czyli sprawdzenie zgodności z regulaminem. Grupa inicjująca (bądź komisja z niej wyłoniona i złożona z przedstawicieli uczniów, nauczycieli i dyrekcji) może robić to na bieżąco, od razu informując autorów, czy ich projekt zostanie poddany pod głosowanie, albo zbiorczo po zakończeniu zbierania wniosków. Pierwsza opcja jest trochę bardziej wymagająca, ale daje czas na zgłoszenie nowych pomysłów w miejsce odrzuconych.
Dla wiarygodności szkolnego budżetu partycypacyjnego bardzo ważne jest, by dyrekcja i nauczyciele nie ingerowali w same pomysły ani nie odrzucali tych, które z jakichś powodów im nie pasują.
Głosowanie
Przed rozpoczęciem głosowania należy w sposób określony w regulaminie, czyli np. poprzez ulotki, plakaty, krótkie filmiki czy na spotkaniu otwartym dla wszystkich, zapoznać uczniów ze zgłoszonymi projektami.
Samo głosowanie również powinno być promowane – w internecie, mediach społecznościowych oraz w szkole. Im więcej osób weźmie udział w wyborze projektów, tym większa wiarygodność budżetu.
Realizacja
Ten etap wygląda różnie w zależności od wybranego projektu, ale główna zasada jest jednakowa: im szybciej, tym lepiej. Uczniowie powinni zobaczyć, że pomysł wybrany do realizacji w szkolnym budżecie partycypacyjnym jest traktowany poważnie przez dyrekcję oraz nauczycieli i wdrażany w życie. Odsuwanie realizacji w czasie zburzy wiarygodność tego działania i na długo pozostanie w pamięci uczniów.
