„Rozczulić się nad rzeczami. Przedmioty w edukacji historycznej”

Informacje o materiale

Data dodania: 20.09.2021

Grupa docelowa: Nauczyciele przedmiotowi

Artykuł

Rozczulić się nad rzeczami.

Wykorzystanie obiektów w edukacji historycznej

Autor: Jan Bliźniak

Praca z przedmiotem nie należy do codzienności lekcji historii w szkole. Tylko częściowo rekompensują to zajęcia w muzeach. Analiza obiektu może jednak stanowić ciekawą alternatywę do poznawania historii, zwłaszcza lokalnej, rozwijać dodatkowe kompetencje, uczulać na różnorodność i złożoność rzeczywistości oraz budować więź uczniów z przeszłością.

W książce „Zabójstwo Rogera Ackroyda” Agatha Christie wkłada w usta jednej z bohaterek kąśliwą wypowiedź: „Rozczulanie się nad jakimiś rzeczami, bo ktoś je nosił, wydaje się szczytem nonsensu. Teraz nikt ich nie nosi i nikomu nie są potrzebne. Albo pióro, którym George Eliot pisała Młyn nad Flossą (…). Pióro jest zawsze tylko piórem. Jeśli ktoś przepada za George Eliot, to niech kupi Młyn nad Flossą (…) i sobie czyta”.

Umniejszanie znaczenia materialnych obiektów jako łączników z przeszłością brzmi niewiarygodnie u pisarki znanej z fascynacji archeologią. To właśnie archeolodzy przyczynili się do sformułowania postulatu „zwrotu ku rzeczom”, który rozpropagował „rozczulanie się nad rzeczami” wśród antropologów i muzealników. Ma też znaczenie dla praktyki edukacji historycznej.

Zwolennicy „zwrotu ku rzeczom” dopominają się przywrócenia materialnym obiektom centralnej roli w opisywaniu przeszłości. One w końcu są jej jedynymi pozostałościami, świadkami, uczestnikami, a nawet – zdaniem bardziej radykalnych badaczy – kreatorami. Konsekwencje tego nurtu widać w praktyce muzealniczej. Nowe wystawy w Muzeum Warszawy czy Muzeum Narodowym we Wrocławiu opierają się właśnie na obiektach, a nie scenografii czy multimediach.

Zacznij od rzeczy

Praca na obiekcie, czyli ze źródłem, wydaje się oczywistością na lekcji historii. Uczniowie poznają źródła historyczne już w IV klasie szkoły podstawowej. W dalszej edukacji występuje jednak wyraźna nierównowaga na rzecz wykorzystania źródeł pisanych i ikonograficznych. Taka dysproporcja nie dziwi – teksty i obrazy są czytelniejsze, prostsze w interpretacji, praktyczne w codziennej nauce. Praca z przedmiotem wymaga większego wysiłku, lecz dzięki temu rozwija spostrzegawczość, umiejętności analityczne, dedukcji, łączenia informacji z różnych dziedzin i odnoszenia ich do codziennego doświadczenia.

Fundamentalną zasadą, postulowaną przez „zwrot ku rzeczom”, a która ma praktyczne znaczenie w procesie dydaktycznym, jest rozpoczęcie poznawania danego zagadnienia poprzez przedmiot. Nie stanowi on zatem ilustracji do wcześniej opisanego procesu czy zjawiska, lecz punkt wyjścia. Jeśli wie się już dużo o angielskiej pisarce George Eliot, pewnie nie trzeba koniecznie przyglądać się posiadanemu przez nią pióru, ale właśnie ono może stać się przyczynkiem do poznania jej biografii i twórczości.

Doświadczenie materialności

Edukację przez obiekt najlepiej rozpocząć od pokazania go na żywo – dotknięcie, obejrzenie z różnych perspektyw. Podczas poznawania historii najnowszej uczniowie i nauczyciele mogą posiłkować się rzeczami z własnych domów. W innych przypadkach warto zabrać grupę do muzeum, co pomoże uczynić kontakt z artefaktem bezpośrednim doświadczeniem i nada mu bardziej ekscytującą oprawę.

Zdarzają się sytuacje, gdy na wystawie edukator lub inny pracownik muzeum wyjmuje eksponat z gabloty i pozwala nawet na jego dotknięcie. Na ogół jednak, aby pogłębić doświadczenie obcowania z czymś materialnym, trzeba się posiłkować wcześniej przygotowanymi substytutami – próbkami materiałów, odtworzonymi fakturami, detalami. Chodzi o uchwycenie indywidualnych właściwości przedmiotu, ponieważ za każdym jego elementem kryje się jakiś aspekt – produkcji, funkcji, wykorzystywania albo przechowywania.

Analiza przedmiotu

Wstępna analiza przedmiotu bazuje na obserwacjach, wyobraźni i posiadanej wiedzy. Użytecznym narzędziem do rozpoczęcia badań jest Karta obiektu, przygotowana w programie Historionauci. Dobrymi metodami pracy są również burza mózgów, gwiazda pytań, a szczególnie mapa myśli wokół obiektu.

Następnie proces można przeprowadzić poprzez:

  •   analizę porównawczą przedmiotu z jej wcześniejszym i/lub późniejszym odpowiednikiem,
  •   zestawienie z innymi przedmiotami z danego okresu,
  •   weryfikację hipotez na podstawie materiałów naukowych.

W efekcie powstaje biografia rzeczy. Zależnie od potrzeb może przybrać postać tekstu, planszy, prezentacji, portfolio. Najlepiej jeśli biografia ujmuje przedmiot w sposób dynamiczny. Opisuje go jako element zmieniającej się rzeczywistości o mniejszym lub większym wpływie na jej przebieg.

Lokalność w rzeczach

Pracę z obiektem można wpleść w projekt uczniowski. Na takim podejściu opiera się program Historionauci, prowadzony przez Centrum Edukacji Obywatelskiej przy współpracy z Narodowym Instytutem Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Grupy uczniów i uczennic przygotowują w nim artykuły historyczne dotyczące konkretnych obiektów z lokalnych muzeów.

W programie istotną wartością jest połączenie potencjałów dwóch instytucji – szkoły i muzeum – w edukacji o lokalnej historii. Przeszłość najbliższej okolicy wydaje się szczególnie atrakcyjna do poznawania poprzez przedmioty – wyroby lokalnych fabryk, stroje charakterystyczne dla kultury danego regionu, fragmenty dawno zburzonych budynków. Takie historie uczeń można samodzielnie zbadać i udokumentować. Opis dziejów przestaje być anonimowy. Zamieszkują go konkretni ludzie, sąsiedzi z dawnych czasów. Łatwiej nawiązać z nimi więź emocjonalną, która staje się motorem dalszych działań.

Szukając różnorodności

Spojrzenie na historię poprzez rzeczy, zgłębianie lokalnych jej fragmentów, szukanie indywidualnych perspektyw wydaje się bliższe współczesnemu kierunkowi badań historycznych, ale też postrzeganiu rzeczywistości w ogóle. Historia w mniejszym stopniu jawi się jako opisywalny w podręczniku, holistyczny obraz dziejów. Zbyt wiele wtedy pomija, nie dopuszcza do głosu codzienności, nie ujmuje różnorodności.

W toku edukacji trudno odejść od uproszczeń, ale warto wprowadzić element, który przypomni o złożoności wydarzeń i procesów historycznych oraz nada im bliższą uczniom perspektywę. Tym elementem może być „rozczulanie się nad rzeczami”. Najważniejsze jednak, by nie stało się ono zwieńczeniem drogi poznawania przeszłości, lecz jej początkiem. Tylko wówczas pozwoli na odwrócenie narracji albo nawet całkowite jej wyrugowanie na rzecz badawczej ekscytacji i odsłaniania historii kawałek po kawałku.

Podobne materiały

Film lub webinarium

Kto się boi matematyki? Czy da się ją...

Poznaj sposoby na to, aby dzieci polubiły matematykę i zainspiruj się doświadczeniem z pracy z dziećmi w
Zobacz
Film lub webinarium

Jak twórczo wykorzystać potencjał lokalny w bibliotece?

"Lokalność w bibliotece" cz. II. Zainspiruj się lokalnością . Dowiedz się w jaki sposób ją diagnozować i
Zobacz
Film lub webinarium

Diagnoza lokalna w bibliotece

"Lokalność w bibliotece" cz. I. Zainspiruj się lokalnością . Dowiedz się w jaki sposób ją diagnozować i
Zobacz
Gra Edukacyjna

Ikony skojarzeń i gra karciana do spektaklu „Iskry...

Narzędzie edukacyjne, które pomoże poznać lub zapamiętać dokonania osób ważnych dla polskiej historii, nauki i kultury.
Zobacz
Gra Edukacyjna

RÓWNE SZANSE. Gra korytarzowa

Narzędzie edukacyjne, pobudzające do refleksji nad wzajemną współpracą w społeczności szkolnej i przydatne we wdrażaniu standardu równości
Zobacz
Film lub webinarium

Nauczyciel i rodzic. Jak razem zbudować dobry kontakt?

Obustronna komunikacja jest podstawą dobrych kontaktów, z których korzyści możesz czerpać Ty, rodzice i Twoi uczniowie.
Zobacz
Film lub webinarium

Jak pracować nad programem wychowawczo-profilaktycznym w szkole?

Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

VI.13 Czy Chiny zastąpią USA w roli supermocarstwa?

Scenariusz lekcji realizuje zagadnienie VI.13. Dotyczy Chin, ich supermocarstwowych predyspozycji oraz rywalizacji z USA.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

VII.5, VI.15 Rozmowy w trójkącie bermudzkim – między...

Scenariusz lekcji realizuje zagadnienie VII.5 i VI.15. Dotyczy złożonych zagadnień związanych ze współistnieniem religii, wolności wypowiedzi i
Zobacz
Materiał graficzny

Prezentacja do webinaru ,,Przedsiębiorczy, czyli zaangażowany. Jak dbać...

Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Program warsztatu dla nauczycieli ,,Jak założyć spółdzielnię uczniowską”

Zobacz
Materiał graficzny

Prezentacja do webinaru dla uczniów ,,Budując mosty”

Zobacz
Biblioteka materiałów

Chcesz usystematyzować swoją wiedzę z tego obszaru?

Przejdź do sekcji TEMATY