Rezydencje artystyczne w szkołach. O współpracy międzyśrodowiskowej

Informacje o materiale

Data dodania: 17.05.2021

Grupa docelowa: Nauczyciele przedmiotowi

Artykuł

Sztuka jest dobrym narzędziem do krytycznego namysłu nad rzeczywistością i  komentowania współczesnych wydarzeń. Ale sztuka to też narzędzie zmiany społecznej, która wpływa na jej odbiorców i twórców. Warto korzystać z tego potencjału podczas pracy z uczniami i uczennicami, zachęcając ich do szukania innych sposobów na poznawanie miejsca, w którym żyją, oraz głębszego poznawania samych siebie.

Dzielimy się z Wami pomysłem na włączanie uczniów i uczennic w twórcze poszukiwania i działania, dzięki którym młodzi ludzie odkryją swoje zasoby, zbudują postawę zaangażowania, rozwiną pasje oraz umiejętność krytycznego myślenia.

Artysta w szkole

Na drogę twórczych poszukiwań można wejść samemu – wierzymy, że zarówno nauczyciele i nauczycielki, jak i uczniowie i uczennice taki potencjał mają. Czasem warto jednak poszukać wsparcia i zaprosić do współpracy osobę, która nas przez ten proces przeprowadzi. W programach edukacji kulturalnej Centrum Edukacji Obywatelskiej współpracujemy z artystami i artystkami konceptualnymi, fotografikami, twórcami teatralnymi, pedagogami teatru i filmowcami. Mają oni/one możliwość przyjechania do szkół na dłuższe pobyty, zwane rezydencjami artystycznymi. Do współpracy zapraszamy osoby, które – poza kreatywnym spojrzeniem na rzeczywistość – wykorzystują sztukę jako narzędzie zmiany społecznej i są gotowe ruszyć we wspólną podróż z młodymi ludźmi.

Wartością, jaką niesie zaproszenie do szkoły osoby z zewnątrz, w tym przypadku twórczyni lub twórcy, jest uzyskanie świeżego spojrzenia na miejsce, w którym na co dzień funkcjonujemy, i na zbudowane w społeczności relacje. Czułe oko artysty/artystki czy animatora/animatorki kultury pomoże w wyborze tematu działań, po przeprowadzeniu wspólnie z uczniami i uczennicami diagnozy lokalnej. Rezydent/rezydentka podpowie metody twórczego działania, rozbudzając w młodych ludziach i nauczycielach/kach chęć przyglądania się rzeczywistości przez pryzmat sztuki. 

Rezydencje artystyczne

W Centrum Edukacji Obywatelskiej współpracujemy z twórcami i animatorami kultury od wielu lat. Zaczęło się od jednorazowych warsztatów twórczych (filmowych, teatralnych, fotograficznych) w szkołach, które z czasem przerodziły się w dłuższe pobyty, czyli rezydencje. Zwykle rezydencje artystyczne mają miejsce w instytucjach kultury, np. muzeach czy galeriach, do których artyści zapraszani są na kilkutygodniowe lub kilkumiesięczne pobyty. My natomiast zaproponowaliśmy artystom rezydencje w szkołach, by wspólnie z uczniami i uczennicami realizowali działania, czerpiąc z tego pobytu również inspiracje dla siebie.

Sztuka zaangażowania

Model współpracy pomiędzy artystą a szkołą, której efektem jest realizacja lokalnych projektów społeczno-artystycznych, wypracowaliśmy w programie “Sztuka zaangażowania”. Rezydencje były prowadzone w szkołach, Młodzieżowych Ośrodkach Wychowawczych i Młodzieżowych Ośrodkach Socjoterapii.

Każdy projekt był mocno osadzony w lokalnym kontekście, odpowiadał na potrzeby uczestników i uczestniczek, a wybór jego tematu był wynikiem przeprowadzonej diagnozy lokalnej, czyli rozmów, obserwacji i badań terenowych (to mogą być np. spacery po miejscowości, podczas których uczniowie i uczennice są przewodnikami dla twórcy). Jednak bardzo często to osoba z zewnątrz otwiera oczy na rzeczywistość, zauważa detale, uczy słuchać i szukać odpowiedzi na pytania, które w pierwszym momencie wydają się proste: Kto tu mieszka? Co łączy, a co dzieli mieszkańców? Czego tu brakuje, a czego jest za dużo? Bardzo ważny jest sam proces i to, co odkrywamy po drodze do końcowego efektu.  Efektem może być nim film, działanie w przestrzeni publicznej, takie jak instalacja artystyczna, performance, mural, happening, słuchowisko, spektakl.

Przedstawiamy dwa przykłady rezydencji i projektów realizowanych w ramach programu „Sztuka zaangażowania”.

Rezydencja artystyczna w Luborzycy

Sylwia Czubała, artystka społeczna, trafiła na rezydencję do Luborzycy. To miejscowość, która leży na granicy dwóch byłych zaborów w woj. małopolskim. Motyw granic, konfliktów, sytuacji spornych stał się motywem przewodnim, wokół którego grupa młodych ludzi  zaczęła poszukiwania. Towarzyszyli im, poza Sylwią, nauczyciele z tamtejszego gimnazjum – Rafał Opulski i Sylwia Kuźniar.

Jednym z pierwszych działań, jakie podjęła młodzież, była praca z mapą Luborzycy i całej gminy, która została wydrukowana na dużym formacie. Sylwia na bieżąco notowała wrażenia i etapy pracy podczas rezydencji: „Młodzi zaznaczają istotne miejsca historyczne, punkty ważne ze względów osobistych, miejsca zamieszkania, miejsca pracy rodziców, a także miejsca konfliktów. Wszystkie naniesione na mapę punkty wspólnie dyskutujemy i analizujemy. Uczniowie i uczennice negocjują pamięć o pewnych historiach. Nie brakuje opowieści z przymrużeniem oka – tutaj prym wiodą tzw. wojny chryzantemowe, czyli lokalne animozje przed Świętem Zmarłych. Najsilniej uwidacznia się jednak konflikt kiboli TSW i KSC (miejscowych klubów piłkarskich). Podczas wspólnego spaceru młodzi ludzie pokazują mi zlokalizowany nieopodal szkoły murek, który jest miejscem manifestacji nienawiści kiboli wobec siebie nawzajem – aktualnie przemalowany na biało. Zresztą, ta kibolska wojna manifestuje się także poprzez różnej maści agresywne napisy w całej wsi: na przystankach, reklamach, w szafkach uczniowskich. Te napięcia stanowią dla nas póki co oś najbardziej ożywionej dyskusji i w związku z tym planujemy jakoś ten murek zagospodarować. Dzieciaki wykonują wstępny projekt graffiti, który ma mieć charakter pojednawczy”.

Artystka, uczniowie i uczennice oraz opiekunowie grupy postanowili wykorzystać ten lokalny „hyde park”, by opowiedzieć o tym, czego potrzebują, by czuć się dobrze w swojej szkole i okolicy. W ramach akcji stworzyli własne grafitti – odpowiedź na pytanie „czego potrzebujemy”? Wśród haseł na murku pojawiły się takie jak: przyjaźń, równość, tolerancja, dom, pokój.

Podczas finałowej prezentacji rezydencji i projektu, czyli mini festiwalu ulicznego „Cegła Fest”, młodzi ludzie zaprezentowali film o tym, jak doszło do stworzenia muralu, zorganizowali koncert akordeonowy i potańcówkę. W części przygotowań towarzyszyła im lokalna TVP 3 Kraków, która nakręciła o nich krótki, lecz treściwy materiał filmowy, nazywając murek  „murem pojednania”.

Zachęcamy do obejrzenia filmu z rezydencji w Gimnazjum w Luborzycy oraz do przeczytania pełnej relacji https://rezydencje.ceo.org.pl/aktualnosci/cegla-fest-w-luborzycy-0).

Rezydencja artystyczna w Radości

Podczas rezydencji artystycznej Małgorzaty Minchberg w Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii w podwarszawskiej Radości, bardzo ważny okazał się proces edukacyjny i twórczy, przez który przeszła młodzież z ośrodka i który doprowadził ją do wyboru tematu działania. Finalnie postanowili zająć się kwestią wycinki drzew pod trasę szybkiego ruchu, która przebiegać będzie tuż za płotem MOS-u.

Poniżej fragment relacji Mai Dobiasz-Krysiak, koordynatorki programu “Sztuka zaangażowania” z rezydencji Małgorzaty Minchberg w MOS-ie nr 8 w Radości.

“W jaki sposób młodzi wychowankowie MOS-u mogą zabrać głos w tej sprawie? Nie są odbierani jako pełnoprawni mieszkańcy dzielnicy – spędzają tam tylko czas w tygodniu, w weekendy wracają do swoich rodzinnych domów bądź Domów Dziecka. Co więcej, w willowej Radości uważani są raczej za kłopotliwe sąsiedztwo, a opinia szkoły dla trudnej młodzieży sprzyja powstawaniu przesądów na ich temat. Nie są podmiotem, z którym będą prowadzone miejskie konsultacje – są w pewnym sensie bezbronni wobec zastanej sytuacji. Dokładnie tak, jak podlegające wycince drzewa.

Narzędziem społecznej interwencji stał się tu więc performans, czyli akcja artystyczna polegająca na wyrażeniu swojego zdania poprzez wykonanie na ściętych i poukładanych w stosy balach napisu „Drzewa są bezbronne”. Siłą performansu była jego zespołowość – każdy w milczeniu napisał jedną literę składającą się na hasło. Uczestnicy i uczestniczki przeszli w ciszy przez wycięte połacie lasu, a za nimi podążali zaproszeni goście.

Silny przekaz i mocna forma działania uruchomiły wśród zgromadzonych uczniów i uczennic spontaniczną dyskusję. Czy wyrażanie sprzeciwu za pomocą tego typu środków różni się od nielegalnego graffiti? Czy jako wychowankowie MOS-u mają prawo do tego typu interwencji? To tematy, jak sądzę, bardzo ważne dla osób, które często już w tak młodym wieku mają za sobą konflikty z prawem, znają dobrze sytuację instytucjonalnego przymusu i wciąż czują się zagrożeni karą. Obywatelskie nieposłuszeństwo, strajk czy protest, były dla nich nieodróżnialne od wandalizmu, wykroczenia. Performans pokazał im, że mają prawo zabierać głos, bronić swojego zdania i publicznie je manifestować, używając takich samych środków, jak inni obywatele kraju”.

Więcej informacji o rezydencji w MOS-ie nr 8 w Radości znajduje się w filmie oraz w publikacji “Sztuka zaangażowania w MOS-ach i MOW-ach”.


Zachęcamy do sięgania po sztukę w codziennej pracy z uczniami i uczennicami i do realizacji projektów społeczno-artystycznych. Być może od dawna macie ochotę zaprosić do szkoły twórcę czy animatora kultury, by wprowadzić młodych ludzi w świat wyobraźni, emocji, refleksji i twórczości. Mamy nadzieję, że powyższe przykłady zachęciły Was do otwarcia się na współpracę międzyśrodowiskową – takie nie zawsze oczywiste spotkania mogą być bardzo inspirujące dla Was i Waszych uczniów i uczennic oraz dla zaproszonego artysty.

Podobne materiały

Film lub webinarium

Kto się boi matematyki? Czy da się ją...

Poznaj sposoby na to, aby dzieci polubiły matematykę i zainspiruj się doświadczeniem z pracy z dziećmi w
Zobacz
Film lub webinarium

Jak twórczo wykorzystać potencjał lokalny w bibliotece?

"Lokalność w bibliotece" cz. II. Zainspiruj się lokalnością . Dowiedz się w jaki sposób ją diagnozować i
Zobacz
Film lub webinarium

Diagnoza lokalna w bibliotece

"Lokalność w bibliotece" cz. I. Zainspiruj się lokalnością . Dowiedz się w jaki sposób ją diagnozować i
Zobacz
Gra Edukacyjna

Ikony skojarzeń i gra karciana do spektaklu „Iskry...

Narzędzie edukacyjne, które pomoże poznać lub zapamiętać dokonania osób ważnych dla polskiej historii, nauki i kultury.
Zobacz
Gra Edukacyjna

RÓWNE SZANSE. Gra korytarzowa

Narzędzie edukacyjne, pobudzające do refleksji nad wzajemną współpracą w społeczności szkolnej i przydatne we wdrażaniu standardu równości
Zobacz
Film lub webinarium

Nauczyciel i rodzic. Jak razem zbudować dobry kontakt?

Obustronna komunikacja jest podstawą dobrych kontaktów, z których korzyści możesz czerpać Ty, rodzice i Twoi uczniowie.
Zobacz
Film lub webinarium

Jak pracować nad programem wychowawczo-profilaktycznym w szkole?

Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

VI.13 Czy Chiny zastąpią USA w roli supermocarstwa?

Scenariusz lekcji realizuje zagadnienie VI.13. Dotyczy Chin, ich supermocarstwowych predyspozycji oraz rywalizacji z USA.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

VII.5, VI.15 Rozmowy w trójkącie bermudzkim – między...

Scenariusz lekcji realizuje zagadnienie VII.5 i VI.15. Dotyczy złożonych zagadnień związanych ze współistnieniem religii, wolności wypowiedzi i
Zobacz
Materiał graficzny

Prezentacja do webinaru ,,Przedsiębiorczy, czyli zaangażowany. Jak dbać...

Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Program warsztatu dla nauczycieli ,,Jak założyć spółdzielnię uczniowską”

Zobacz
Materiał graficzny

Prezentacja do webinaru dla uczniów ,,Budując mosty”

Zobacz
Biblioteka materiałów

Chcesz usystematyzować swoją wiedzę z tego obszaru?

Przejdź do sekcji TEMATY