Artykuł
Kiedy myślimy o wpływie plastiku na środowisko naturalne, przychodzą nam na myśl zaśmiecone lasy i wyspy plastiku pływające na różnych akwenach wodnych. Jednakże korzystanie z tworzyw sztucznych ma znacznie dalej idące konsekwencje, np. dla klimatu. Warto o tym pamiętać np. podczas organizowania w szkole akcji sprzątania Ziemi – jest to idealna okazja, aby wytłumaczyć uczniom i uczennicom, jak szkodliwe dla nas i dla środowiska naturalnego są produkcja i utylizacja plastiku.
Plastik – co to takiego?
Plastik to tworzywa sztuczne, które powstają w większości z ropy naftowej lub gazu ziemnego, rafinowanych i wzbogaconych różnymi dodatkami. To właśnie od tych dodatków zależeć będzie rodzaj plastiku i możliwość jego ponownego użycia lub recyklingu.
- PET (politereftalan etylenu) – opakowania takie nie mogą być ponownie wykorzystywane, ale nadają się do recyklingu (przede wszystkim przezroczyste i nie zanieczyszczone np. olejem).
- HDPE (polietylen wysokiej gęstości) – może być powtórnie wykorzystany oraz recyklingowany w celu stworzenia nowych opakowań.
- PCW/PCV (polichlorek winylu) – nie powinien być stosowany do opakowań produktów spożywczych, gdyż może wydzielać toksyny. Może być recyklingowany.
- LDPE (polietylen o małej gęstości) – wystawiony na promienie słoneczne emituje gazy cieplarniane (metan i eten). Można recyklingować, ale rzadko zbierany jest selektywnie.
- PS (polistyren) – obecny w jednorazowych naczyniach, pojemnikach na jogurty, mięso itp. Zawiera, między innymi, dwie bardzo toksyczne i rakotwórcze dla ludzi substancje: styren i benzen. Jego recykling jest utrudniony – zabrudzony np. jedzeniem rzadko nadaje się do ponownego przetworzenia.
Więcej o rodzajach plastiku:
- http://prostemiasta.pl/rodzaje-plastiku/
- https://www.facebook.com/hwdwbojkot/posts/371405923450140
- https://ulicaekologiczna.pl/recykling/plastik-plastikowi-nierowny
Plastik a zmiana klimatu
W dyskusji i edukacji na temat plastiku skupiamy się głównie na widocznych w środowisku naturalnym efektach korzystania z tych tworzyw, czyli wszechobecnych śmieciach. Rzadziej, o ile w ogóle, mówimy o plastiku w kontekście zmiany klimatu.
Warto jednak pamiętać, że w wyniku produkcji i utylizacji plastiku dochodzi do wysokich emisji CO2 do atmosfery. Tworzywa sztuczne powstają z paliw kopalnych, a ich wydobycie wiąże się często np. z wylesianiem, które stanowi jedną z przyczyn zmiany klimatu. Następnie paliwa te są rafinowane – rafinacja tworzyw sztucznych jest jedną z najbardziej wysokoemisyjnych gałęzi przemysłu.
Kolejnym problemem jest gospodarowanie odpadami. Oczywiście, najlepszą ścieżką jest recykling – mimo że wymaga on zużycia energii, zmniejsza zapotrzebowanie na produkcję nowego plastiku i ostatecznie jest najlepszą formą zagospodarowania plastikiem. Jednakże w samej Unii Europejskiej jedynie 30 procent odpadów z tworzyw sztucznych jest poddanych recyklingowi. Aż 39 proc. odpadów zostaje spalonych, co powoduje kolejne emisje gazów cieplarnianych.
Źródło: https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20181212STO2161…
Więcej o wpływie plastiku na klimat można przeczytać na portalu Nauka o klimacie: https://naukaoklimacie.pl/aktualnosci/plastik-a-klimat-367
Plastik a środowisko naturalne
Prawdopodobnie każdy i każda miał okazję widzieć wyspy śmieci, głównie plastikowych, w oceanach. Mają one olbrzymi wpływ na morską faunę i florę: Jak pokazują badania, aż 54 proc. gatunków morskich znajdujących się w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych IUCN (Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody), zostało dotkniętych problemem odpadów morskich. Zwierzęta często mylą odpady z pożywieniem bądź się w nie wplątują, co może spowodować, że nie mogą się poruszać lub spożywać pokarmu.
Nie musimy szukać efektów na dalekich oceanach – Bałtyk to jedno z najbardziej zanieczyszczonych mórz świata. Według WWF co roku w wodach Bałtyku rybacy gubią od 5.500 do 10.000 sieci, a każda z nich waży 9,5 kg. Odpady te ostatecznie lądują na naszych talerzach – podczas badań prowadzonych przez naukowców z Niemiec, ze Szwecji, z Litwy, Estonii i Polski mikroplastikowe elementy znaleziono w przewodzie pokarmowym co dziesiątego dorsza i co dwudziestego śledzia.
Z drugiej strony, należy pamiętać, że plastik na drugim końcu świata może być w rzeczywistości odpadem pochodzącym z Unii Europejskiej. Do niedawna bowiem dużą część swoich odpadów Unia wysyłała do Azji. O handlu odpadami z tworzyw sztucznych możesz przeczytać np. na stronie Outride.rs „Śmieci bogatych na wysypiskach biednych”.
Plastik a prawa człowieka
Może się wydawać, że te dwa tematy mają ze sobą niewiele wspólnego, ale plastik ma wpływ także na prawa człowieka.
Docierają do nas czasami informacje na temat naruszeń praw człowieka związanych z wydobywaniem ropy naftowej czy gazu ziemnego. Przykładem może być Delta Nigru, gdzie doszło do poważnych zanieczyszczeń środowiska naturalnego, od którego zależało życie lokalnych społeczności (pisały o tym np. Amnesty International „Prawa człowieka sprzedane za ropę?” i globalnepoludnie.pl „Kiedy Shell naprawi szkody w Nigerii?”) czy Ekwador, gdzie Indianie nadal walczą przeciwko eksploatacji ropy na ich terytoriach (o czym opowiadał dokument Ewy Ewart „Klątwa obfitości”). Wydobycie gazu ziemnego jest natomiast problemem dla rdzennych społeczności w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie (o blokadzie budowy rurociągu pisali np. w Forbes „Indianie blokują budowę rurociągu w Kanadzie”). Tworzywa sztuczne są produkowane z tych właśnie kopalin, zatem naruszenia praw człowieka w celu ich wydobywania, transportu bądź rafinacji są związane również z zapotrzebowaniem na plastik.
Jednak wszechobecność plastiku ma wpływ również na nasze prawa, a przede wszystkim na prawo do zdrowia. Słowo „wszechobecność” ma tu szczególne znaczenie: cząsteczki plastiku są bowiem wszędzie! Mikroplastik, czyli cząsteczki tworzyw sztucznych o średnicy mniejszej niż 5 milimetrów, znajdują się wodzie, glebie, powietrzu, przez co trafiają również do naszego jedzenia. Według raportu WWF z 2019 r. przeciętnie człowiek może spożywać nawet do 5 gramów tygodniowo! Trwają badania mające na celu zrozumienie, jak wpływa to na nasze zdrowie.
Co możemy zrobić?
Już w lipcu odbędzie się kolejna edycja akcji Lipiec bez plastiku! To idealna okazja, aby wprowadzić do swojego życia nowe nawyki w duchu zero waste, czyli stylu życia zgodnie z którym człowiek stara się generować jak najmniej odpadów. Parę pomysłów na dobry początek:
- Zapoznaj się z ideą zero waste, np. korzystając ze strony Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste: http://zero-waste.pl/
- Kup bidon oraz przenośny kubek do herbaty lub kawy. Niektóre kawiarnie w Polsce dają zniżki na kawę, jeśli klient lub klientka przyjdzie z własnych kubkiem! Więcej o akcji: http://zero-waste.pl/z-wlasnym-kubkiem/. Mapę kawiarni proponujących niższą cenę znajdziesz tutaj: https://zwlasnymkubkiem.pl/map
- Kupuj na wagę i do własnych pojemników. W coraz większej ilości miast pojawiają się sklepy zero-waste, które oferują całą gamę produktów na wagę: od spożywczych (m.in. kasze, ryże, makarony, rośliny strączkowe) po chemię (np. proszki do prania czy płyny do zmywania). W takich sklepach często znajdziemy też kosmetyki bez opakowań, np. mydła czy szampony w kostce. Listę sklepów można znaleźć np. tutaj: https://vademecumzerowaste.com/2018/05/21/52-sklepy-zero-waste-w-polsce/, ale warto poszukać również w swojej okolicy. Wiele produktów można kupić na wagę również w warzywniakach i innych małych lokalnych sklepikach.
- Kupuj produkty w szklanych, a nie plastikowych, opakowaniach. Niektóre produkty (np. pasztety, soki, sosy, itp.) występują w obu rodzajach opakowań. Te w szkle są zazwyczaj trochę droższe i być może mniej wygodne, ale warto na nie postawić dla dobra przyszłości przyszłych pokoleń 🙂
- Przemyśl każdy zakup. Być może uda Ci się zrezygnować z czekoladowego batona lub loda? Czasami nasza “chwila przyjemności” pozostanie w środowisku naturalnym bardzo długo. Zastanawiając się nad kupnem produktu, który przyniesie nam radość przez krótką chwilę, pomyślmy czy chwila ta jest warta tego, by za 100 lat nasi prawnukowie i prawnuczki odkryli po niej odpad.
Poza tym, im więcej osób będzie rezygnować z drobnych produktów zapakowanych w plastik, tym większy będzie sygnał dla firm, że społeczeństwo nie akceptuje ich sposobu produkcji i opakowywania produktu!
Co w szkole?
Sprzątanie okolicznego parku czy rozmowy o recyklingu mogą być ciekawym wstępem do szerszego ujęcia problemu plastiku. Zapraszamy do skorzystania ze scenariusza „Ocean plastiku” – propozycji na lekcję geografii, ale która może być również wykorzystana np. na godzinie wychowawczej lub przy okazji szkolnych festiwali czy dni związanych z ekologią. Podczas zajęć uczniowie i uczennice dowiedzą się, jakim zagrożeniem dla naszej planety są przedmioty wyprodukowane z plastiku. Określą, jak podaż plastiku zmienia życie mieszkańców i mieszkanek globalnego Południa. Zaplanują również działania, które pozwolą na ograniczenie zużycia odpadów z tworzyw sztucznych.
Polecamy również materiał dla nauczycieli i nauczycielek na temat śmieci i sprzątania świata. Jak przy akcjach szkolnych dotyczących odpadów uwzględnić temat współzależności globalnych nie pomijając aspektu lokalnego? Dowiesz się z dwustronicowej ściągi przygotowanej przez CEO.
Warto również pokazywać uczniom i uczennicom pomysły młodych ludzi, którzy postanowili sprzeciwić się wszechobecności plastiku. Przykładem może być Róża Rutkowska, która wymyśliła naturalne opakowania z grzyba kombuchy lub firma Bio3Materials, która produkuje organiczną skórę z wytłoków jabłek. Natomiast karierę w recyklingu plastiku, który do niedawna nie był poddawany temu procesowi, robi Miranda Wang z Kanady, która już w wieku 18 lat odkryła zarazki rozkładające np. zabrudzone opakowania po żywności.
Ciekawe artykuły:
„Dlaczego plastik jest wszędzie?” https://smoglab.pl/dlaczego-plastik-jest-wszedzie/
„Jak plastik szkodzi Ziemi?” https://ziemianarozdrozu.pl/artykul/3737/jak-plastik-szkodzi-ziemi
Źródła:
„Lipiec miesiącem bez plastiku. Akcja w 159 krajach świata”
https://www.forbes.pl/life/wydarzenia/akcja-lipiec-bez-plastiku-ogranicz…
„Lipiec bez plastiku! Podejmiesz wyzwanie?” https://zero-waste.pl/2019/07/02/lipiec-bez-plastiku-podejmiesz-wyzwanie/
„Revealed: plastic ingestion by people could be equating to a credit card a week” https://wwf.panda.org/wwf_news/press_releases/?348337/Revealed-plastic-i…
„Do 2050 r. plastiku w oceanach będzie więcej niż ryb. Chyba że zmniejszymy jego zużycie” https://smoglab.pl/do-2050-r-plastiku-w-oceanach-bedzie-wiecej-niz-ryb-c…
„Toniemy w plastiku” http://www.chronmyklimat.pl/wiadomosci/toniemy-w-plastiku
Chcesz być na bieżąco z naszymi szkoleniami, programami i materiałami? Śledź nas na Facebooku!
