Artykuł
Po pierwszym szoku i działaniach podejmowanych na szybko, w trybie wyjątkowym, czas na dalsze, przemyślane kroki, by nie zatrzymać się na powierzchni problemu. Poniżej przedstawiamy kilka praktycznych porad i materiałów, z których możecie skorzystać.
Polecamy webinarium dla nauczycieli pt. „Jak przeprowadzić lekcję o przeciwdziałaniu mowie nienawiści?”
Podczas webinarium:
– dowiesz się jak przeprowadzić lekcję o przeciwdziałaniu mowie nienawiści, poprzez poznanie gotowych ćwiczeń do wykorzystania z dziećmi i młodzieżą;
– poznasz definicje i zagadnienia związane z tematem mowy nienawiści oraz mechanizmy, które towarzyszą powstawaniu i eskalowaniu tego zjawiska;
– otrzymasz listę gotowych scenariuszy lekcji, materiałów merytorycznych i metodycznych, które pomogą Ci pogłębić temat i kontynuować pracę z uczniami i uczennicami;
– dowiesz się, co można zrobić, aby wziąć udział w ogólnopolskiej akcji edukacyjnej CEO „Szkoła wolna od nienawiści”, w którą angażują się szkoły wolne od nienawiści,
– a także zapoznasz się z propozycją programów edukacyjnych Centrum Edukacji Obywatelskiej dla szkół na nowy semestr, w których pielęgnowana jest umiejętność prowadzenia przez dzieci i młodzież dialogu, słuchanie z szacunkiem drugiej strony i poznawanie różnych perspektyw i punktów widzenia na dane zagadnienie.
1. Przeprowadź lekcję dotyczącą mowy nienawiści, korzystając z materiału CEO
Jeżeli chcesz (lub jesteś zobowiązana/zobowiązany) przeprowadzić lekcję o mowie nienawiści, proponujemy skorzystanie z materiału przygotowanego przez Iwonę Kryczkę i Ewelinę Waląg, liderki tolerancji CEO (scenariusz lekcji: Mowa nienawiści jest jak fala). Lekcja wprowadza pojęcie mowy nienawiści i pokazuje zarówno skutki tego zjawiska dla osób doświadczających przemocy, jak i niektóre z możliwych sposobów reagowania.
Na co zwrócić uwagę, pracując z młodzieżą?
• Podkreśl, że mowa nienawiści to nie po prostu obraźliwy lub niekulturalny język; by w rozmowie z uczniami i uczennicami wybrzmiało, że jest to jedna z form dyskryminacji, której źródłem są stereotypy i uprzedzenia.
• Warto też zwrócić uwagę, że mowa nienawiści to nie tylko słowa: akceptacja tego zjawiska stopniowo prowadzi do pogorszenia sytuacji osób z grup szczególnie narażonych na dyskryminację. Z badań wynika, że nienawistny język ma zarówno głębokie skutki psychologiczne dla osób doświadczających tego rodzaju przemocy, jak i zwiększa społeczne przyzwolenie na ataki fizyczne i dyskryminację grup mniejszościowych. Możesz przywołać koncepcję piramidy nienawiści opracowaną przez Gordona Allporta (źródło grafiki: Biuro Edukacji m.st. Warszawy)
Jeśli chcesz więcej dowiedzieć się o tym zjawisku, możesz przeczytać:
• Tekst Elżbiety Kielak o zjawisku mowy nienawiści
• Raport Fundacji Batorego z 2016 roku o mowie nienawiści Mowa nienawiści, mowa pogardy
2. Wzmacniaj postawę reagowania
Rozmawiając o sytuacjach, w których dochodzi do dyskryminacji lub mowy nienawiści, skup się na możliwościach reagowania z perspektywy świadka/świadkini sytuacji. Najważniejsze jest, by uczniowie i uczennice nie tylko chcieli reagować, ale by wiedzieli, jak to zrobić.
Na co zwrócić uwagę, pracując z młodzieżą?
• Zamiast kierować do młodzieży przekaz “warto/trzeba reagować”, pokazuj konkretne sposoby reagowania, zwracając uwagę na ich różnorodność w zależności od osobistej gotowości osoby reagującej. To właśnie poczucie kompetencji i wewnętrznej mocy sprawia, że ludzie decydują się przełamać tzw. efekt widza i zareagować na dyskryminację. Nie musi to polegać na konfrontacji z osobą używającą mowy nienawiści/sprawcą przemocy (a nawet nie zawsze taka reakcja jest wskazana!). Dobrym przykładem jest metoda Bystander Intervention (interwencji świadka), która opiera się na tzw. 4D:
• Direct (bezpośrednio): przerwij sytuację, np. zaczynając rozmowę na niezobowiązujący temat z osobą, wobec której kierowane są nienawistne komentarze, lub pytając ją, czy wszystko w porządku i czy możesz pomóc.
• Distract (odwróć uwagę): przerwij sytuację, odwracając uwagę osób zaangażowanych, np. w autobusie skuteczną metodą może być przesunięcie się w taki sposób, by przerwać kontakt wzrokowy między osobą doświadczającą przemocy i sprawcą.
• Delegate (deleguj): znajdź wsparcie innych osób, poproś o pomoc nauczyciela, rodzica, kolegę z klasy itp.
• Delay (odłóż w czasie): interwencja może polegać na zgłoszeniu sytuacji po fakcie, napisaniu apelu, udzieleniu wsparcia psychicznego osobie, która doświadczyła mowy nienawiści.
Na metodzie interwencji świadka oparty jest poradnik Nieobojętnik antyprzemocowy Fundacji Batorego. Zachęcamy, by porozmawiać z uczniami i uczennicami o tych rodzajach interwencji (dla wielu osób nie są one oczywiste), a jeśli to możliwe i masz taką gotowość, to przećwiczcie je na lekcji.
3. Reaguj w sytuacjach, gdy uprzedzone lub nienawistne komentarze padają na Twoich lekcjach
Aby stworzyć bezpieczną atmosferę w klasie, niezbędne jest zdecydowane reagowanie na dyskryminujące wypowiedzi pojawiające się na lekcjach. Z drugiej strony – poza przerwaniem sytuacji ważna jest postawa edukacyjna, która pozwoli uczniom i uczennicom na refleksję nad własnymi postawami i zachowaniami. Jeśli chcecie więcej poczytać, co konkretnie zrobić w takich okolicznościach, to polecamy świetny materiał Maliny Baranowskiej-Janusz, Małgorzaty Borowskiej i Elżbiety Kielak zawierający praktyczne wskazówki (w szczególności opisane sytuacje 2 i 3).
4. Podejmuj “trudne tematy” i twórz z młodzieżą miejsce bezpiecznej rozmowy
Czasem jako dorośli pracujący z młodzieżą mamy kłopot z podejmowaniem w szkole tematów kontrowersyjnych, budzących duże emocje – obawiamy się, czy poradzimy sobie z gorącą dyskusją i “udźwigniemy” temat. Jednak prawda jest taka, że tematy te i tak wchodzą do sali lekcyjnej wraz z uczniami i uczennicami – młodzież słyszy o nich w mediach, w domu, od znajomych. Zachęcamy, by na lekcjach podejmować rozmowę z młodzieżą i kształtować umiejętności rozmowy w duchu szacunku, słuchania i poszukiwania zrozumienia. Wiemy, że jest to duże wyzwanie, ale w naszych programach przygotowaliśmy dla nauczycieli i nauczycielek narzędzia wspierające taką pracę:
• Przewodnik dla młodzieży. Klub Dobrej Rozmowy jest adresowany do młodzieży w wieku 11-18 lat oraz nauczycieli i nauczycielek z różnych etapów edukacyjnych. Zapraszamy w nim do zakładania w szkołach Klubów Dobrej Rozmowy o współczesnych migracjach. Kluby to szansa dla uczniów i uczennic na to, by przeanalizować zjawisko migracji z różnych perspektyw i punktów widzenia, nauczyć się tego, jak słuchać, i co robić, by być wysłuchanym, wzmocnić umiejętność krytycznego myślenia (nie krytyki, ale analizy i świadomego odbioru innych opinii), nauczyć się otwartości na odmienne od naszych poglądy, a także na to, by dowiedzieć się więcej o sobie oraz o kolegach i koleżankach..
• Materiały z programu Trudny temat – weź to na warsztat, w którym młodzież sama wybiera sobie “trudny temat” i przepracowuje go przy wsparciu nauczyciela za pomocą jednej z kilku proponowanych metod rozmowy np.: kampanii społecznej, edukacji filmowej, teatru forum czy warsztatów.
5. Wprowadź elementy rozmowy o różnorodności i inności
Jak wspomnieliśmy na początku, przeciwdziałanie mowie nienawiści to nic innego, jak solidna edukacja antydyskryminacja wprowadzana w szkole: włączanie tematów dotyczących różnorodności, bycia w większości i w mniejszości, tożsamości.
Materiałów na ten temat jest bardzo dużo (całą bibliotekę ma chociażby strona rownosc.info). W tym miejscu chcielibyśmy polecić więc tylko kilka pomocnych ćwiczeń:
• scenariusz lekcji Mirosława Skrzypczyka Spacer z Obcym
• metodę Żywej Biblioteki (Human Library/ Living Library), która opiera się na bezpośredniej rozmowie z osobami reprezentującymi różne grupy społeczne, zwłaszcza te mniejszościowe. Żywa Biblioteka jest skuteczna, ponieważ jest praktyczną realizacją tzw. hipotezy kontaktu (mówiącej o tym, że bezpośredni kontakt z osobami z innych grup w określonych warunkach prowadzi do zmniejszenia uprzedzeń). Nie zawsze łatwo jest zorganizować takie spotkanie w szkole, dlatego czasem dobrym działaniem o zbliżonym celu jest wspólne obejrzenie wywiadów z różnymi osobami połączone z rozmową. Skorzystajcie chociażby z żywej biblioteki online programu Nienawiść – jestem przeciw!
