Artykuł
Fakt, że gry są obecne w edukacji wczesnoszkolnej, jest niezaprzeczalny. Ich wykorzystanie to dość powszechna praktyka. Czy jednak realizują one określone cele edukacyjne, czy stanowią może miły przerywnik, który czyni lekcję atrakcyjniejszą? Jak wykorzystać znane i lubiane narzędzie do tego, aby poznawać matematykę z uczniami w klasach I–III? Jak sprawić, by gra nie była jedynie lekcyjną atrakcją i by nie kończyła się wraz z końcem rozgrywki?
Przypuszczam, że gdyby zapytać nauczycieli i nauczycielki klas I–III, do czego służą gry, najczęściej pojawiałaby się odpowiedź: do ćwiczenia dodawania, do ćwiczenia odejmowania, a zdecydowanie najczęściej do ćwiczenia tabliczki mnożenia. Wszystkie te wypowiedzi sugerować by mogły, jak my nauczyciele rozumiemy szkolną matematykę. Przede wszystkim jako naukę o rachowaniu. Takiemu przekonaniu i ja sama długo byłam wierna. Momentem jego weryfikacji były zajęcia prowadzone przez dr. Mirosława Dąbrowskiego, który wieloma aktywnościami, zadaniami, problemami, pytaniami matematycznymi przekonał mnie, że matematyka to nauka nie o rachowaniu, lecz o strukturach i prawidłowościach.
Gry dydaktyczne pozwalają na wspólne uprawianie matematyki
Matematyka zajmuje się przede wszystkim badaniem własności różnorodnych struktur i istniejących w nich prawidłowości. Badaniem, bo uprawianie matematyki to proces, w którym analizujemy różne sytuacje i przypadki, dokonujemy uogólnień, formułujemy hipotezy, podejmujemy próby ich weryfikacji, dostrzegamy i formułujemy prawidłowości, przewidujemy, szukamy argumentów potrzebnych do przekonania oponentów… (Dąbrowski, 2016, s. 5). Uczeń też może i powinien to robić! Na zadane wyżej pytanie dotyczące celu stosowania gier proponuję zupełnie inną odpowiedź: gry (nie tylko) dydaktyczne są doskonałą okazją do wspólnego uprawiania matematyki. I temu właśnie, czyli wspólnemu uprawianiu matematyki, przy okazji i dzięki grom (dydaktycznym), przyjrzymy się w tym artykule.
Jak grać z dziećmi? Praktyczne wskazówki
Jeśli w trakcie swoich zajęć zamierzamy wykorzystywać gry i chcemy robić to efektywnie, warto poświęcić chwilę na refleksję, jak grać z dziećmi. Warto pamiętać o kilku praktycznych wskazówkach:
- Poznaj grę. Przed wykorzystaniem gry na zajęciach warto zacząć od wcześniejszego zagrania w nią. Powinniśmy dobrze znać jej zasady, przebieg i mieć też w niej swoje własne doświadczenia. Dzięki temu łatwiej nam będzie zrozumieć sytuacje powstające podczas rozgrywek w klasie.
- Zorganizuj przestrzeń. Przygotuj odpowiednią, większą niż to konieczne, liczbę potrzebnych pomocy: plansz, pionków, kości itp., zagospodaruj przestrzeń.
- Zadbaj o komunikację z uczniami. Warto fakt grania komunikować w sposób tworzący właściwy, poważny klimat wokół tej aktywności. Zamiast zwyczajowego: Dziś sobie trochę pogramy, co sugeruje jedynie dobrą zabawę (choć takiej roli nie podważam), proponuję np.: Będziemy ćwiczyć wykonywanie obliczeń, dlatego zagramy w grę. Pamiętajmy o tym, że z gry nie korzystamy po to, aby uczniowie jedynie dobrze się bawili. Sięgamy po nią, aby stworzyć bogatą edukacyjnie sytuację, która pozwoli uczniom rozszerzyć swoje matematyczne kompetencje.
- Upewnij się, że uczniowie znają reguły gry. Zaoszczędzi to sporo czasu i nerwów. Dobrym pomysłem jest rozegranie na forum klasy pokazowej partii. Możemy to zrobić w układzie nauczyciel – uczeń bądź uczeń – uczeń.
- Zagrajcie kilka razy w tę samą grę. Jednorazowa rozgrywka będzie raczej okazją do zapoznania się z zasadami gry, jej dynamiką i specyfiką. Nam zależy na tym, aby uczniowie zbierali doświadczenia, budowali indywidualne strategie, które przybliżają ich do celu gry i zwiększają szansę na sukces. A to może stać się dopiero wtedy, kiedy zdobędą doświadczenie w konkretnej grze. Dlatego dobrym rozwiązaniem jest granie w tę samą grę kilka razy z rzędu.
- Nie zastępujmy jednej gry inną. Jeśli dostrzegamy, że nasi uczniowie nudzą się nią, warto przerwać rozgrywkę i zaproponować inną aktywność.
- Bądźmy aktywni. W trakcie gry naszych uczniów sami powinniśmy być aktywni, choć nieco inaczej niż dzieci. Bądźmy uważni, przysłuchujmy się rozmowom, przyglądajmy się rozgrywkom. Nie ingerujmy pochopnie w rozgrywki, pozwólmy dzieciom na samodzielność.
- To nie my mamy grać. Nawet jeśli podczas naszej spokojnej wędrówki między grającymi parami czy zespołami zauważymy błędne ruchy naszych uczniów czy ich niepewność, powstrzymajmy naszą chęć podpowiedzenia, jaki ruch byłby najlepszy lub co w tej sytuacji trzeba zrobić. Pozwólmy uczniom podejmować decyzje, robić błędy, wyciągać z nich naukę.
- Jeśli dzieci polubiły grę, nie rezygnujmy z niej zbyt szybko. To doskonała okazja, by wracać do niej w różnych jej odsłonach, modyfikować jej zasady i reguły. Warto zachęcać dzieci, aby to one były autorami modyfikacji, a może tworzyły swoje autorskie gry.
- Rozmawiajmy o grach. Koniec rozgrywki to doskonały moment, by zachęcić uczniów do rozmowy o tym, co było łatwe, a co trudne i dlaczego, co zauważyli, jakie metody na wygraną badali. To nie tylko okazja do rozmowy o spostrzeżeniach i odczuciach, ale początek wartościowej matematycznej rozmowy.
- Po rozgrywce warto podsumować, jakie matematyczne kompetencje nasi uczniowie rozwijali, wykorzystując do tego grę. Można to zrobić tak: Dziś ćwiczyliśmy mnożenie. Zbierzmy najważniejsze wnioski z gry.
- Grajmy często i systematycznie. Sporadyczne wykorzystywanie gier w edukacji matematycznej przynosi marne efekty. Zazwyczaj wtedy jest okazją do odreagowania przez uczniów szkolnej codzienności. Nam natomiast zależy, aby dzieci nauczyły się grać tak, by przynosiło im to wymierne merytoryczne korzyści.
Granie w klasie to doskonałe narzędzie do poziomowania zadań, jakie proponujemy naszym uczniom. W kolejnej częsci artykułu, któa zostanie opublikowana na naszym blogu już w przyszłym tygodniu, na przykładzie trzech gier autorstwa dr. Dąbrowskiego pokażę, że każdą z tych gier (lub ich modyfikację) możemy z powodzeniem wykorzystać na zajęciach jako fundament do wartościowych matematycznie aktywności – rozmowy matematycznej i zadań tekstowych.
***
Bibliografia:
Dąbrowski M., Gry matematyczne (nie) tylko dla klas 1–3, Warszawa 2015
Dąbrowski M., Gry matematyczne dla uczniów klas 1–3 i starszych, Warszawa 2016
Karolczuk R., Zambrowska M., Pozwólmy dzieciom grać. O wykorzystaniu gier planszowych w edukacji matematycznej, Warszawa 2014
Artykuł został opublikowany w magazynie Wczesna Edukacja w numerze 2/2020.
