Artykuł
Często mówimy, że relacje w szkole są bardzo ważne. Rzadziej zastanawiamy się nad tym, co robić, aby lepiej służyły nauczycielom, dyrekcji i uczniom. Tymczasem budowanie kultury zaufania można określić dwoma słowami: wsparcie i zainteresowanie. Jakie konkretne kroki mogą podjąć dyrektorzy w tym temacie? Przyjrzymy się temu w oparciu o różne relacje budowane w szkole.
Atmosfera zaufania jest ważna w każdej pracy, w tym także w szkole. Osoby, które ufają innym i zaufaniem są obdarzone mniej się stresują, są mniej narażone na wypalenie zawodowe i rzadziej nieobecnie z powodu choroby. Pracują bardziej efektywnie, z większym zaangażowaniem i energią.
W badaniach opublikowanych w prestiżowym magazynie Harvard Business Review Paul J. Zak zaproponował listę zachowań przywódców, które zwiększają u pracowników zaangażowanie i budują wzajemne zaufanie. Omówię je za tym autorem, a następnie przeniosę na grunt klasy szkolnej, w tym relacji nauczycielsko-uczniowskiej.
ZAUFANIE POMIĘDZY DYREKTOREM A NAUCZYCIELAMI
| Zauważenie i docenienie | Okazywanie zaufania to np. dostrzeżenie i pogratulowanie sukcesu. Warto zauważać i doceniać każdy wysiłek nauczyciela lub grupy nauczycieli. Jest to często cenniejsze niż nagroda pieniężna. Niektórym dyrektorom wydaje się, że samo spełnianie obowiązków przez nauczyciela nie jest warte doceniania. Jest jednak inaczej, bo docenianie ma wielką moc i zachęca do podejmowania kolejnych działań. |
| Stawianie wyzwań | Proponowanie wyzwań daje nauczycielom informację, że dyrektor im ufa, że wierzy w to, że podołają wyzwaniu. Jednocześnie trzeba zadbać, aby nauczyciele mieli przestrzeń na podjęcie oraz wykonanie tych działań. Warto również dać nauczycielom możliwość wyboru drogi do realizacji wyzwania. W ten sposób można pokazać, że się ufa ich myśleniu i zdolnościom. |
| Zachęcanie do autonomii | Traktowanie nauczycieli jako dorosłych, odpowiedzialnych za siebie ludzi, buduje zaufanie. Warto zastanowić się, w jakim zakresie nauczyciele w szkole mają autonomię i na ile chcą ją mieć. Trzeba zaufać, że nauczyciele chcą dobrze dla swoich uczniów i starają się jak mogą. Z drugiej strony nauczyciele powinni wiedzieć, że mogą skorzystać z konsultacji, wsparcia i pomocy ze strony dyrektora. Czyli trzeba zapewnić im wsparcie, przy jednoczesnym zejściu z drogi. |
| Realizacja pasji | Idealna sytuacją jest, gdy dla nauczyciela jego praca jest jednocześnie jego pasją. Aby mogli czuć się pasjonatami, trzeba im dać szansę na realizację ich pomysłów. Pomysły mogą być związane z nauczaniem, ale mogą też być realizacją hobby nauczyciela (np. prowadzenie ogrodu lub koła zainteresowań). Nauczyciele potrzebują mieć zielone światło dla swoich pomysłów, a wtedy one rozkwitają. Zainteresowanie ze strony dyrektora jest bezcenne. |
| Udzielanie informacji | Nauczyciele potrzebują wiedzieć, co szkoła planuje i dlaczego to robi. Szczególnie kiedy są zmuszani do zrobienia czegoś, do czego nie są przekonani. Kiedy dyrektor wyjaśni nauczycielom powody, wtedy mogą stać się jego sojusznikami. Jeśli szkoła jest duża, to informowanie i komunikacja mogą być utrudnione, ale zawsze można wysłać e-mail lub cykliczny biuletyn. Jasno określone w dialogu cele i plany pomagają w budowaniu wzajemnego zaufania. |
| Pielęgnowanie relacji | Podstawowa sprawa to być zauważonym. Może to być życzliwe przywitanie, zapytanie o samopoczucie itp. Nauczyciel chce widzieć, że dyrektorowi na nim zależy. |
| Udzielanie wsparcia | Nauczyciel chciałby liczyć na wsparcie i pomoc dyrektora, móc podzielić się z nim zarówno sukcesami, jak i trudnościami, bez obawy ocenę i krytykę. Najbardziej zależy mu na wysłuchaniu, mniej na udzielaniu rad, bo te nie zawsze są trafne. Lepiej jest wspólnie analizować sytuację i pozwolić nauczycielowi na wymyślenie sposobu wyjścia z problemu. Nauczyciele chcą zwierzyć się dyrektorowi ze złego samopoczucia, przeżywanego stresu, ale również z tego, co im się z uczniami udało wspólnie zrobić. |
| Analiza działań | Czasami pomysły i podjęte działania nie sprawdzają się, a nauczyciel nie ma odwagi przerwać realizacji. Dyrektor może po wspólnej analizie ją zatrzymać, co przyniesie ulgę nauczycielowi i pozwali podzielić się odpowiedzialnością za decyzję. Warto pokazać nauczycielowi, że dyrektorowi też czasami coś nie wychodzi. |
Większość z powyższych wskazówek dotyczących budowania zaufania sprowadza się pod warunkiem traktowania nauczycieli jak profesjonalistów, którzy mają dobre intencje.
Pamiętajmy, że poczucie wzajemnego zaufania daje radość z pracy i zapobiega wypaleniu zawodowemu zarówno nauczycieli, jak i dyrektora.
ZAUFANIE POMIĘDZY NAUCZYCIELEM I UCZNIAMI
Zauważyłam, że punkty zaproponowane przez Paula Zaka można z powodzeniem wykorzystać w budowaniu relacji pomiędzy nauczycielem a uczniami.
| Zauważenie i docenienie | Uczeń zauważony i doceniony przez innych znacznie lepiej się uczy i ma świadomość, że jest częścią zespołu klasowego. |
| Stawianie wyzwań | Uczniowie chcą być przez nauczyciela traktowani jak osoby zdolne. Jeśli nauczyciel stawia im ambitne zadania, które mogą zrealizować, to zachęca ich do uczenia się. |
| Zachęcanie do autonomii | Autonomia jest w szkole bardzo pożądana. Powinniśmy dążyć do tego, aby uczeń stawał się autorem własnego procesu uczenia się (optuje za tym ocenianie kształtujące). Samodzielny uczeń uczy się lepiej i głębiej, niż ten który wypełnia jedynie polecenia i procedury. |
| Realizacja pasji | Aby ujawniły się pasje uczniów, nauczyciel i pozostali uczniowie muszą znać się nawzajem. Jeśli ich pasje są znane, to nauczyciel może do nich nawiązywać w czasie nauczania i na nich bazować. |
| Udzielanie informacji | Uczniowie chcą wiedzieć, dlaczego te a nie inne zasady obowiązują w szkole. Rolą nauczyciela jest podać uczniom ich powody. Przy czym nauczyciel nie musi brać za nie pełnej odpowiedzialności, gdyż czasami te rozporządzenia idą z „góry” i nie ma wpływu na ich wprowadzanie. W sprawie prawa szkolnego uczniowie i nauczyciele są na tym samym „wózku”. |
| Pielęgnowanie relacji | O relacjach tyle się mówi, że w przypadku relacji klasowych trudno jest jeszcze coś dodać. Niektórzy uważają, że są one ważniejsze niż to, czego uczniowie się uczą. |
| Udzielanie wsparcia | Uczniom potrzebne jest wsparcie. Nauczyciel, który nie krytykuje i nie ocenia, umożliwia uczniom proszenie o pomoc. |
| Analiza działań | W klasie szkolnej analiza, w dużej części, polega na pytaniu uczniów o zdanie i wspólne podejmowanie decyzji, a czasami zaniechanie pewnych działań. |
Inspiracja artykułami Michelle Blanchet, Edutopia 1 lutego 2022 roku oraz Paul J. Zak, The Neuroscience of Trust; Management behaviors that foster employee engagement January, February 2017 (pp.84–90) of Harvard Business Review.
