Mądra i zgodna z prawem współpraca szkoły z organizacją społeczną może wpływać pozytywnie na wszystkie obszary działania: procesy edukacyjne i wychowawcze, zarządzanie przestrzenią, prowadzenie aktywności sportowej czy profilaktykę zdrowotną. Dlatego warto wiedzieć, jak prowadzić tę współpracę, by korzyści dla placówki oświatowej były jak największe.

Z badań wynika, że aż 73% organizacji społecznych jako główną grupę docelową wskazuje dzieci i młodzież, ale tylko 13% z nich prowadzi działania w obszarze edukacji i wychowania. Jednocześnie przeprowadzona w 2021 r. przez Centrum Edukacji Obywatelskiej i Pole Dialogu analiza pokazała, że 25% nauczycieli nie zna żadnej organizacji społecznej, a ci, którzy z nimi współpracują, wskazują na różne bariery.

Tymczasem współpraca NGO (ang. non governmental organisation – ‘organizacja pozarządowa’) z placówką oświatową przynosi obopólne korzyści. Poprzez wspieranie systemu oświaty organizacja ma realny wpływ na zmianę społeczną, zaś szkoła wzbogaca swoją ofertę oraz zyskuje szansę na profesjonalizację kadry i poszerzenie działań nie tylko w obszarze edukacji, ale też wychowania. I jest rekomendowana w programie „Szkoła dostępna dla wszystkich” realizowanym przez Instytut Badań Edukacyjnych i UNICEF jako interwencja wspierająca budowanie klimatu szkoły.

Podstawa prawna

Głównym celem organizacji społecznych jest zapewnienie porządku gospodarczego, w którym wiedza jest kluczowym zasobem, a celem – rozwiązanie rozmaitych kwestii porządku społecznego. Dysponują one unikalną wiedzą ekspercką, wspierają prowadzenie zmiany społecznej, dostarczają informacji zwrotnej na temat wdrażanych rozwiązań, pozwalając na skuteczniejsze korygowanie działań.

W Polsce działalność NGO reguluje ustawa z 24.04.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2023 r. poz. 571), a ich zaangażowanie w szkole określa ustawa z 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2023 r. poz. 900) – w myśl art.  86 ust. 1 mają do niej dostęp stowarzyszenia i inne organizacje (z wyjątkiem partii i organizacji politycznych), których celem jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej.

Przepisy zapewniają wystarczające warunki, by można było budować współpracę opartą na zaufaniu oraz partnerskim podejściu do potrzeb i celów obu stron. Obecność organizacji w szkole wymaga pozytywnej opinii rady rodziców oraz zgody dyrektora, on też kontroluje jakość oferty i odpowiada za jej adekwatność do potrzeb placówki, programu profilaktyczno-wychowawczego czy programów nauczania.

Korzyści dla szkoły

Nauczyciele i dyrektorzy uznają organizacje społeczne za ekspertów w określonych dziedzinach (prawa człowieka, ekologia, edukacja poprzez sztukę itd.) oraz źródło nowoczesnych narzędzi i metod do pracy z młodzieżą, np. w zakresie oceniania czy angażowania uczniów w naukę.

Współpraca z NGO pozwala szkole:

• kreować nowe usługi edukacyjne,
• budować markę konkurencyjną na rynku lokalnym i wzmacniającą pozycję placówki jako innowacyjnej w skali ogólnopolskiej,
• przyciągać uczniów szukających miejsca, gdzie mogą rozwijać swoje zainteresowania i przydatne kompetencje,
• wzmacniać motywację nauczycieli, którzy szukają rozwojowego miejsca pracy.

Ważnym beneficjentem współpracy z organizacjami społecznymi jest dyrektor, który może:

• zyskać lokalnego lub ogólnopolskiego partnera wspierającego tworzenie i realizację wizji szkoły,
• rozwijać placówkę odpowiadającą na bieżące wyzwania,
• wzmocnić przywódcze zdolności, m.in. w zakresie pracy z zespołem, komunikacji, strategicznego myślenia,
• zyskać sojuszników dla tej części nadzoru pedagogicznego, która polega na wzmacnianiu nauczycieli w realizacji działań edukacyjnych i wychowawczych,
• aktywnie wpływać na kreowanie oferty NGO.

Dyrektorze, pamiętaj!

Najczęstszymi barierami we współpracy z organizacją społeczną są:

• brak realnego partnerstwa w tej współpracy,
• ograniczenia komunikacyjne między szkołą a NGO,
• przeciążenie nauczycieli i dyrektorów,
• ograniczone zaufanie do NGO, 
• odpłatność za projekty.

Realizacja potrzeb

Organizacje społeczne zawsze starają się opracowywać swoją ofertę adekwatnie do priorytetów polityki oświatowej. Mają też większą zdolność błyskawicznego reagowania w sytuacjach nagłych, bo szybciej dostosowują się do nowych wyzwań i problemów (np. edukacja zdalna, wojna w Ukrainie).

Kluczowymi potrzebami szkoły są:

1. Wsparcie psychologiczne oraz działania z zakresu profilaktyki zdrowia psychicznego u uczniów i kadry pedagogicznej – w tym obszarze NGO może zaoferować np. warsztaty, które rozwijają nauczycielskie kompetencje emocjonalne i pozwalają skuteczniej reagować w sytuacjach kryzysowych oraz przeciwdziałają wypaleniu zawodowemu.
2. Pomoc w unowocześnianiu procesu dydaktycznego i wykorzystywaniu nowych technologii – organizacje społeczne oferują m.in. nowoczesne rozwiązania dydaktyczne oraz materiały na zajęcia i do działań wychowawczych, dostęp do specjalistów czy możliwość udziału w dłuższych procesach rozwojowych.
3. Wsparcie w skuteczniejszym włączaniu rodziców i/lub lokalnego otoczenia w życie placówki – NGO mają w swojej ofercie inicjatywy, które pomagają zrozumieć otoczeniu, jak działa szkoła oraz wspierają procesy edukacyjne poza nią. Istotne jest również budowanie przez organizacje pozytywnego wizerunku placówki i nauczycieli.
4. Rozwój kompetencji społeczno-emocjonalnych uczniów, nauczycieli i dyrektorów – poprzez sposób, w jaki działają, jak i alternatywne metody, współpraca z NGO pomaga szkole m.in. wpływać na wzmacnianie u uczniów poczucia sprawczości i wiarę, że są zdolni do samodzielnego działania (np. poprzez projekt edukacyjny czy rozwijanie samorządności), a także kształtować ważne kompetencje współpracy i zarządzania sobą.

Formy współpracy… 

Organizacja społeczna może stanowić źródło inspiracji i zasobów dla kadry pedagogicznej. To najczęściej aktywność on-line, ze sporadyczną możliwością udziału w stacjonarnych warsztatach. Szkoła ma stały dostęp do materiałów dydaktycznych na lekcje, treści w mediach społecznościowych, newslettera. Taka współpraca nie wymaga dużego zaangażowania i jest przede wszystkim indywidualną ofertą dla nauczycieli i wychowawców, dając im możliwość wdrażania prostych praktyk do swojego warsztatu pracy.

Ponadto NGO bywa źródłem długoterminowego rozwoju szkoły dzięki jej udziałowi w projektach systemowych realizowanych na poziomie województwa i kraju. Oferta często obejmuje działania szkoleniowo-mentoringowe opracowywane dla grupy nauczycieli (liderzy, zespół pedagogiczno-wychowawczy, dyrektor): kursy internetowe, konferencje, warsztaty, wizyty asystenckie, konsultacje i mentoring indywidualny. Taka współpraca pozwala doskonalić kompetencje kadry pedagogicznej, a także pracować nad wybranym obszarem rozwoju szkoły poprzez włączanie nowych narzędzi, rozwiązań i strategii (nauczania, oceniania, rozwoju kompetencji itp.) oraz wdrażanie usprawniających rozwiązań. To okazja do wspólnych działań nauczycieli danej placówki, jak również sieciowania się z nauczycielami z innych szkół. Inną korzyścią jest rozwijanie praktyk zaczerpniętych z organizacji (partycypacja, włączenie, uczenie się we współpracy, informacja zwrotna). Ta forma współpracy z NGO wymaga długoterminowego zaangażowania dużej części zespołu pedagogicznego, ale pozwala na spójne podejście oraz standardy rozwijane i wdrażane w całej szkole.

Organizacja społeczna może być też źródłem działań uczniowskich. Ten format współpracy umożliwia dzieciom i młodzieży realizację w szkole projektu edukacyjnego inicjowanego przez organizacje społeczne (m.in. pozarządowe, harcerskie, kluby sportowe). Nauczyciele często dostają wsparcie szkoleniowe a uczniowie mentoring do działań projektowych (np. „Zwolnieni z teoriiˮ czy „Młodzi w akcji”). Wiele organizacji tworzy też młodym aktywnym osobom szansę na pracę z rówieśnikami z innych miejsc w Polsce (np. poprzez obozy wakacyjne Civic UP!). Działaniom tym towarzyszą materiały i aktywności (m.in. kursy) dla nauczyciela i ucznia wspierające realizację kolejnych etapów edukacyjnych. Możliwe jest też wsparcie finansowe projektów takie jak regranting czy stypendia (np. „Edukacja inspiracja”). 

 Ważne!

Organizacja społeczna powinna zadbać o:

• zaufanie do NGO i dostarczenie wiedzy na ich temat,
• taki dobór działań, by wpisywały się w potrzeby i możliwości danej szkoły,
• odniesienie do polityki oświatowej państwa,
• wiarygodność i realne możliwości realizacji projektu o wysokiej wartości edukacyjnej.

…i jej standardy

Fundacja Pole Dialogu oraz Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej opracowały w ramach programu „Włącz szkołę!” kodeks dobrej współpracy obejmujący cztery aspekty: wizję i cele, ramy, relacje i działanie oraz postawy szkoły i organizacji w tych obszarach. Pełny kodeks wraz z mapą drogową dla takiej współpracy dostępny jest w publikacji Kodeks Dobrej Współpracy szkół i organizacji społecznych pod redakcją Agnieszki Pędzich (Warszawa 2022, https://tiny.pl/cfcgv).

Tabela. Kodeks dobrej współpracy szkoły i organizacji społecznej

Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Pędzich, Kodeks Dobrej Współpracy szkół i organizacji społecznych, Warszawa 2022.

Ewaluacja efektów

Każdemu działaniu w szkole warto się przyglądać i wyciągać wnioski na przyszłość. Przy współpracy z organizacją społeczną można to zrobić na trzech poziomach: 

1. biorąc udział w ewaluacji towarzyszącej zaproponowanym przez NGO działaniom;
2. realizując własną wewnętrzną ewaluację, dzięki której placówka pozna realny wpływ współpracy z NGO na realizację swoich celów edukacyjnych i wychowawczych;
3. poddając refleksji konkretną współpracę i jej wpływ na funkcjonowanie szkoły; oto przykładowe pytania, jakie warto sobie zadać w tym przypadku:

• Co było najważniejszą potrzebą szkoły, którą chcieliśmy realizować poprzez współpracę z tą organizacją?
• Co ostatecznie zadecydowało o naszej współpracy?
• Które elementy wspólnego działania były najważniejsze dla szkoły, a które niepotrzebne?
• Jakie elementy współpracy były satysfakcjonujące, a które wymagają poprawy? 
• Jakie zasady chcielibyśmy przyjąć przy kolejnej współpracy, aby była bardziej efektywna?
• Czego nauczyła się nasza szkoła i jej dyrektor podczas współpracy?
• Co z tego, czego się nauczyliśmy w ramach współpracy wykorzystamy w szkole?
• Co dzięki tej współpracy chcemy zmienić w obecnej praktyce szkolnej?
• Jakie są nasze oczekiwania i potrzeby w związku z realizacją współpracy z organizacjami w przyszłości?

Bibliografia:

• Broniewska M.J., Współpraca organizacji pozarządowych (NGO) z administracją publiczną – strategia i zasady, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego” 2013/98
• Meisel-Dobrzański J., Współpraca NGO z sektorem publicznym – sposób na wzmocnienie demokracji i wzrost jakości polityk publicznych w Polsce, „Zarządzanie Publiczne. Zeszyty Naukowe Instytutu Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2014/1
• Zalewski P., Wilk W., Gałek M., Włącz szkołę! Raport z badania eksploracyjnego. W stronę współpracy: organizacje społeczne i szkoły, Warszawa 2021, https://tiny.pl/cfcgd