Współczesnemu światu potrzebna jest umiejętność krytycznego myślenia

Informacje o materiale

Data dodania: 10.09.2020

Grupa docelowa: Wychowawcy, Nauczyciele przedmiotowi, Bibliotekarze

Artykuł

Nie ma mowy o skutecznej edukacji globalnej bez umiejętności krytycznego myślenia ucznia i uczennicy, ale też nauczyciela i nauczycielki. Omawianie wątków i przeprowadzanie ćwiczeń z zakresu edukacji globalnej wzmacnia tę umiejętność zarówno u uczącego się, jak i uczącego. Jak przekazywać wiedzę, ale też ćwiczyć umiejętność samodzielnego uczenia się, wątpienia, sprawdzania i poszukiwania prawdy? Dzielimy się z Wami ćwiczeniami i materiałami edukacyjnymi.

Jednym z zadań szkoły, nauczycieli i nauczycielek jest wspieranie uczniów i uczennic w poznawaniu świata. Szkoła powinna także wzbudzać w nich ciekawość otaczającą rzeczywistością, poszerzać ich ich horyzonty, przez uświadamianie istnienia zjawisk i współzależności łączących ludzi i miejsca. To szerokie patrzenie na świat i jego wyzwania jest głównym celem edukacji globalnej. Ta jednak, mimo rozwoju Internetu, wielości źródeł informacji, zwiększonej mobilności i mnogości narracji – wcale nie jest coraz łatwiejsza.

Patrzę i nie zawsze widzę  dlaczego tak trudno mówić o świecie?

Jestem, widzę, opowiadam i opisuję – wydaje się to prosty sposób na poznawanie świata. Dlaczego więc od wieków nie możemy porozumieć się i ustalić wspólnej wersji, jaki ten świat jest? Istnieje wiele czynników, które ten proces utrudniają. Pierwszym z nich jest język – nawet najlepsi mistrzowie pióra mają problem, by oddać wszystkie swoje myśli, wrażenia, emocje. A jak powiedział Wittgenstein: „Granice mojego języka wskazują granice mojego świata”. Innym problemem, który stoi przed nami w informowaniu o świecie jest to, że nawet, gdy jesteśmy naocznymi świadkami lub uczestnikami zdarzenia, nie możemy być pewni, że właściwie rozumiemy, to co widzimy. Nie mamy peawności, że poprawnie odczytaliśmy kody kulturowe i intencje rozmówcy, którego spotkaliśmy na swojej drodze (czasem na drugim końcu świata). Wszystko, co widzimy i czego doświadczamy przepuszczamy przez siebie – nasze doświadczenia, emocje, wiedzę. To nadaje smaku dobrej literaturze, ale też to sprawia, że jesteśmy nieobiektywni.

Kolejną trudnością dla poszukiwacza i poszukiwaczki wiedzy jest fragmentaryczność naszego obrazu świata, jego przypadkowość. Jesteśmy mieszkańcami i mieszkankami Polski. Czy możemy jednak powiedzieć, że znamy dobrze ten kraj? Wiemy, co dzieje się w naszej miejscowości, a czasem nawet bliżej – w naszej społeczności. Ale często niezrozumiałe są dla nas wydarzenia z drugiej części kraju, nie rozumiemy w pełni kultury Ślązaków czy Kaszubów albo problemów innych grup społecznych. Jak więc na podstawie krótkich zagranicznych wizyt, często w przypadkowym czasie i miejscu, zrozumieć kogoś z zupełnie innego kręgu kulturowego?

Wydaje się, że nie ma lepszego sposobu nauki i poznawania – byłem, widziałem, wiem. Tu zaczyna się rola nauczyciela i nauczycielki, którzy zadają młodzieży pytanie – czy na pewno wiesz? Czy podjąłeś wysiłek skonfrontowania swoich poglądów i doświadczeń z relacjami innych osób? Właściwa nauka o świecie zaczyna się nie wtedy, gdy oglądamy, ale gdy zaczynamy wątpić. Nie może się ona więc odbyć bez umiejętności krytycznego myślenia.

Kogo słuchać?

Jeśli nie możemy być pewni, czy to co widzimy na własne oczy jest realnym obrazem świata, jak ufać informacjom „z drugiej ręki”? Takim, które docierają do nas z mediów: z ust polityków i polityczek, wiadomości telewizyjnych, od aktywistów i aktywistek, naukowców, naukowczyń, dziennikarzy, dziennikarek? Tych, które zapisane są w podręcznikach szkolnych i przekazywane przez nauczycieli i nauczycielki w szkole? Tych udostępnianych przez rówieśników i rówieśniczki za pomocą mediów społecznościowych.

W szumie, często sprzecznych ze sobą informacji, gubi się nie tylko młodzież, ale też dorośli. Zobaczyliśmy to wyraźnie 2015 roku. W czasie tzw. kryzysu uchodźczego w Europie, specjaliści i specjalistki z CEO zaczęli otrzymywać sygnały od nauczycieli i nauczycielek, że potrzebują wsparcia.

– „W indywidualnych rozmowach dawali nam znać, że ich podopieczni są zaniepokojeni (…). Dają się zwieść manipulacjom w mediach i na portalach społecznościowych wykorzystującym stereotypowe przedstawianie uchodźców i migrantów” – opowiada koordynatorka programu „Rozmawiajmy o uchodźcach. Klub Dobrej Rozmowy”, który od tamtego czasu regularnie prowadzony jest w polskich szkołach i pomaga nauczycielom i nauczycielkom tworzyć przestrzenie bezpiecznej rozmowy na trudne tematy (trwają zapisy na rok szkolny 2020/2021).

Pedagodzy i pedagożki nie potrafili pomóc młodzieży, bo sami nie wiedzieli, co myśleć? Które informacje są prawdziwe? Kto w tych mnogich, nacechowanych emocjonalnie narracjach ma rację?

Niezależnie kogo słuchamy warto krytycznie myśleć

O tym, dlaczego choć jest coraz więcej informacji, to nie potrafimy z nich korzystać mówi raport „Środowisko i klimat. Opinie i wiedza przedstawicieli mediów w Polsce” Instytutu Spraw Publicznych, autorstwa Małgorzaty Koziarek: „Najczęściej (…) wskazywane przez badanych przeszkody to funkcjonowanie baniek informacyjnych (dostarczanie odbiorcy informacji, które chce usłyszeć, oraz argumentów utwierdzających go w danym przekonaniu) i uwikłanie polityczne zastępujące zobiektywizowany przekaz, czego skutkiem jest polaryzacja mediów.”

Dlatego rolą szkoły jest pokazanie uczniom i uczennicom wagi krytycznego myślenia w poznawaniu świata i odbieraniu informacji tak, aby sami mogli poruszać się po różnych źródłach, potrafili rozpoznawać fake-newsy, byli odporni na manipulacje i umieli sami kształtować swoje opinie i postawy na podstawie rzetelnej wiedzy.

– „Edukacja globalna w szkole jest ważna, ponieważ wpisuje się w nauczanie, w ramach którego odchodzi się od wiedzy pamięciowej, a koncentruje na poszukiwaniu zależności zachodzących na świecie pomiędzy różnymi zjawiskami i procesami. Kładzie także duży nacisk na krytyczne myślenie i zachęca do zadawania często niewygodnych pytań – zarówno sobie, jak i innym” – napisała jedna z uczestniczek programu „W świat z klasą” Anna Mitura, nauczycielka geografii z Zespołu Szkół nr 23 w Warszawie

Edukacja globalna lekcją samodzielnego myślenia …

Edukacja globalna oferuje szerokie pole do ćwiczenia krytycznego myślenia dla wszystkich zaangażowanych osób. W samym jej sednie leży znajdowanie współzależności globalnych – powiązań gospodarczych, społecznych, środowiskowych i wszelkich innych, które oplatają naszą planetę. Przyglądanie się światu i funkcjonującym w nim powiązaniom, np. pomiędzy zmianami klimatu a zdrowiem, konsumpcją a środowiskiem to świetne zadanie na wzmacnianie umiejętności syntezy i analizy informacji. Pokazywanie świata jako jednej całości, w którym funkcjonuje efekt motyla powodujący, że nawet maleńka zmiana w jednym miejscu może mieć wpływ na inny odległy zakątek globu, podkreśla wagę przyjmowania perspektywy całościowej, zarówno w nauce, jak i w życiu.

Wielkie wyzwania współczesnego świata, jak chociażby migracje, nierówności społeczne czy zanik bioróżnorodności to skomplikowane i złożone zjawiska, mające wiele (powiązanych!) przyczyn i jeszcze więcej skutków. Można je poznawać zadając wiele fascynujących pytań, które wzmacniają sprawność procesów myślowych, np.: Jakich nierówności doświadczają kobiety w dzisiejszym świecie i czym różnią się one w poszczególnych krajach? Skąd się bierze migracja zarobkowa? Jaki wpływ na konflikty na świecie ma handel bronią? Jak możemy zmniejszyć nasz wpływ na środowisko w obliczu wzrostu liczby ludności? Czy kupujemy więcej niż potrzebujemy?

Edukacja globalna zaleca nie tylko poznawanie łańcuchów przyczynowo-skutkowych, ale także aktywne poszukiwanie rozwiązań aktualnych wyzwań globalnych. Wzmacnia to takie umiejętności jak analizowanie dostępnych opcji, branie pod uwagę rozmaitych czynników, uwzględnianie doświadczeń z przeszłości, myślenie kreatywne.

… i zadawania pytań

Warto jeszcze raz podkreślić istnienie szerokiej płaszczyzny styku pomiędzy edukacją globalną i krytycznym myśleniem, jaką jest dostrzeganie potencjału w zadawaniu pytań i poszukiwaniu na nie odpowiedzi. Zachęcanie młodzieży do wątpienia, wnikliwego przyglądania się zagadnieniom i kierowania się ku tym, które najbardziej ją interesują, wzmacnia zaangażowanie we własne uczenie się przez jego indywidualizację. Największa chyba jednak wartość poruszania tematów dotyczących wyzwań współczesnego świata, kryje się w tym, że czasem brakuje wobec nich prostych odpowiedzi bądź można znaleźć czy zaproponować więcej niż jedno rozwiązanie. Osoba nauczająca otrzymuje w tym momencie możliwość pokazania uczącym się, że liczy się nie tylko końcowa wiedza, ale też sposób dochodzenia do niej, że nie zawsze możliwe jest znalezienie odpowiedzi oraz że możemy popełnić błąd przyjmując pewien tok rozumowania i dopiero później móc go zweryfikować.

… akceptowania wielości perspektyw

Młodzież w znacznej mierze postrzega świat poprzez niezliczone komunikaty docierające przez media tradycyjne i społecznościowe, dlatego warto, aby potrafiła je zrozumieć oraz poddać krytycznej analizie. W sposób szczególny odnosi się to do wiadomości i obrazów dotyczących mieszkańców i mieszkanek tzw. globalnego Południa (kraje Afryki, Azji czy Ameryki Południowej), którzy często prezentowani są bardzo stereotypowo. Edukacja globalna wskazuje, jak mądrze wybierać oraz wykorzystywać wiadomości i obrazy z poszanowaniem równości, solidarności oraz sprawiedliwości. Uczy również wyczucia i empatii przy tworzeniu własnych przekazów – krytycznego spojrzenia i wrażliwości wobec własnego sposobu wypowiadania się.

Poprzez pokazywanie stanowisk i historii osób z przeróżnych zakątków świata, często tych pomijanych w typowo szkolnych narracjach, edukacja globalna z jednej strony podkreśla ważność rzetelnych relacji z pierwszej ręki, bezpośrednio od bohaterów i bohaterek wydarzeń, ale również prezentuje niezwykłą różnorodność równolegle funkcjonujących perspektyw, pozwalając uczniom i uczennicom zmierzyć się z nimi, a docelowo zaakceptować je jako współistniejące do ich własnych opinii i przekonań.

Jak rozwijać umiejętność krytycznego myślenia w szkole?

  1. Zacznij od siebie i pozwól sobie na chwilę autorefleksji przeprowadzając test samooceny nt. swojej osobistej wrażliwości oraz umiejętności przydatnych w prowadzeniu zajęć z edukacji globalnej: https://globalna.ceo.org.pl/artykuly/test-samooceny-nauczycielaki-edukacji-globalnej
  2. Skorzystaj z gotowych scenariuszy lekcji włączających wątki edukacji globalnej do nauczania przedmiotowego dostępnych na www.globalna.ceo.org.pl.
  3. Poruszaj z uczniami i uczennicami temat propagandy, manipulacji, dezinformacji i ćwicz umiejętności z zakresu edukacji medialnej (niezbędnej do zdobywania wiedzy o współczesnym świecie), materiały znajdziesz na stronie programu MedJa Centrum Edukacji Obywatelskiej. Pozwól młodzieży poznać działanie mediów poprzez praktyczne działanie i razem załóżcie klimatyczną redakcją szkolną w ramach programu „1Planet4All – Razem dla klimatu!”.
  4. Załóż w szkole Klub Dobrej Rozmowy, w którym będziecie mogli omawiać trudne zagadnienia globalne w bezpiecznej i pełnej szacunku atmosferze. Możesz zgłosić się na kurs online “Rozmawiajmy o uchodźcach. Klub Dobrej Rozmowy”, który startuje już w tym semestrze.
  5. Przedstaw młodzieży wskazówki Kodeksu informowania o krajach Południa. Przy wyborze obrazów i wiadomości na temat świata oraz zamieszkujących go ludzi stosujcie zasady poszanowania równości, solidarności i sprawiedliwości: Kodeks w pełnej wersji wraz z komentarzem do niego „Jak mówić o większości świata“ Instytutu Globalnej Odpowiedzialności, Kodeks informowania o krajach Południa – wersja dla młodzieży.
  6. Zapoznaj się z metodą dociekań filozoficznych, która uczy szukania odpowiedzi na pytania poprzez rozmowę z innymi ludźmi; więcej o tej metodzie: https://www.youtube.com/watch?v=t7Ur_-RmXbw (od 9 minuty) oraz A. Łagodzka, Filozoficzne dociekania w klasach I–III, „Trendy” 2014, nr 1, http://bit.ly/FilozoficzneDociekania

Autorkami artykułu są Weronika Rzeżutka-Wróblewska i Marta Kałużyńska.

Podobne materiały

Scenariusz lub ćwiczenie

Podsumowanie, ewaluacja, refleksja w grupie projektowej

Jak podsumować projekt młodzieżowy?
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Wzmocnienie grupy projektowej

Zestaw ćwiczeń do wykorzystania na zajęciach mających na celu podsumowanie działań młodzieży w projekcie.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Ja w grupie – gdzie zmierzać po zakończonym...

Poznaj kilka ćwiczeń, które mogą być pomocne w analizie swojej roli w życiu grupy realizującej projekt młodzieżowy.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Projekt z lotu ptaka

Dwa ćwiczenia na podsumowanie szkolnego projektu młodzieżowego.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Zielone ławki

Czy wasza szkoła funkcjonuje zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju Sprawdźcie to!
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Zielona inwentaryzacja

Gra terenowa jest formą zabawy, w której można potraktować region jako planszę do gry.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Zaprzyjaźnij się z naturą

Wspólnie znajdźcie i przeanalizujecie inwestycje oraz aktywności gospodarcze, podjęte na terenie znajdującym się na obszarze chronionym.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Szkolne dotleniacze

Wspólnie stwórzcie szkolny dotleniacz, czyli zielone miejsce na terenie waszej szkoły.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Natura w otworku

Efektem waszego projektu młodzieżowego będzie m.in.: plener fotograficzny z wykorzystaniem aparatów otworkowych.
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Ekoinicjatywa

Projekt młodzieżowy związany ze zrównoważonym rozwojem i bioróżnorodnością w waszym rejonie.
Zobacz
Film lub webinarium

Polskie zwyczaje wiosenne – dobre praktyki uczenia o...

O dobrze znanych i mniej oczywistych polskich zwyczajach ludowych. Opowiadamy o obrzędach cyklu wiosennego w różnych regionach
Zobacz
Scenariusz lub ćwiczenie

Karta pracy projekt młodzieżowy. Gramy okolice

Rezultatem projektu młodzieżowego będzie spot filmowy promujący malowniczy krajobraz waszej okolicy.
Zobacz
Biblioteka materiałów

Chcesz usystematyzować swoją wiedzę z tego obszaru?

Przejdź do sekcji TEMATY